BORÇ TÜRLERİ VE BORÇLUYA KARŞI TAZYİK
Parça Borçları ve Nevi Borçları :
Edim ferden belirlenmişse parça borcu , neven belirlenmişse nevi borçtan söz edilir.Nevi borçlarda
borcun konusunu teşkil eden şeylerin seçilmesi borçluya aittir.Tersi de kararlaştırılabilir.
Parça borcunda borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebepten borcun ifası imkansız hale gelmişse
borçlu borcundan kurtulur.Nevi borçlarda nevi şeyler yeryüzünde bitmedikçe borcun ifası imkansız
hale gelmez.
Seçimlik Borçlar :
İki veya daha fazla edim söz konusudur.Fakat sadece birinin ifası gerçekleşir.Seçim hakkı borçluya
aittir ama aksi de kararlaştırılabilir.Borçlu seçim hakkını ifa anına kadar kullanabilir.Edimin biri
imkansız hale gelirse diğer edim borcun kesin konusudur.
Bölünebilen borçlar , bölünemeyen borçlar :
Edim , borca zarar vermeden daha küçük bölümlere ayrılarak ifa edilebiliyorsa borç bölünebilen
borçtur.Mesela para ya da misli eşya ödenmesiyle ilgili borçlar bölünebilen borçladır.Ama köleyi
verme borcu, köle bölünemeyeceğinden bölünemeyen borçtur.
Tabii Borçlar : Borçlunun borcun ifası için zorlanmadığı , dava açılamayan borçlardır.Borçlu isterse
borcunu öder.Ancak borcun ifası halinde geri dönüş yoktur.Roma hukukunda aile evlatlarının ya da
kölelerin borçları tabii borçtur.Modern hukukta kumar borcu , evlenme , zamanaşımına uğramış
borçlar tabii borçtur.
Borçluya Karşı Tazyik :
Borçluyu alacaklısına karşı borcunu ifaya zorlamak için kullanılan cebir ve tazyiktir.Cebir ve tazyik
imkanı tanınmış olan borç münasebetine tam borç denir.Borcunu kendisi yerine getirmeyen
borçluya karşı alacaklı borcun actiosunu kullanır.Davanın açılması tazyiktir.Tazyike rağmen borç
ifa edilmezse hakimin verdiği karar icra yoluyla zorla yerine getirilir.
Roma hukukunda icra usulleri :
1) Eski ius civile : Başta çok zalim şekilde gerçekleşen icra usulüdür.Alacaklı borçluya istediğini
yapabiliyordu.
2) Pretor : Pretorlar daha adil ve insani yenilikler getirmiştir.Borçlunun şahsını serbest
bırakmışlardır.Sadece malları hedef almışlardır.
3) İmparatorluk hukuku : Borçlu mallarının sadece alacakları tatmin edecek miktarı haczediliyordu.BORÇLUNUN SORUMLULUĞU
Borçlu bir şeyi iade etmek ya da vermekle sorumludur.Sadece neticenin meydana gelip
gelmemesine bakan prensibe objektif sorumluluk denir.Neticenin meydana gelmemesine ya da
zarara sebep olan kişi sorumlu tutulur.Sübjektif sorumlulukta ise kişi kastı veya ağır / hafif
ihmaliyle sorumludur.
Kusur Kavramı : Bir neticenin oluşumunda etkili olan kişinin durumuna bakılmadır.Ağırlık
derecesine göre ikiye ayrılır:
1) Kastı ( dolus ) : Kişi bilerek ve isteyerek haksız şekilde hareket eder ya da başkasına zarar verirse
ya da borçlu bilerek ve isteyerek borcun ifasını imkansız hale getirirse o kişinin kastı vardır.
1) İhmal ( culpa ) : İhmal halinde haksızlık , hukuka aykırılık niyet ve isteği yoktur.Ama yeterli
dikkat ve özen gösterilmemişse haksız neticenin meydana gelmesini önlemek için gerekli tedbirler
alınmamıştır.İhmal ( culpa ) iki dereceye ayrılmıştır :
• Ağır İhmal : ( culpa lata ) : Herkesin bildiği ve yaptığı şeyi bilmemek ve yapmamak normal
bir insanın göstereceği dikkat ve özeni göstermemektedir.
• Hafif İhmal ( culpa levis ) : Makul bir kişinin göstereceği dikkat ve özene göre hareket edilmemiş
, gerekli özen gösterilmemiş ise hafif ihmal vardır.
Roma Hukukunda Sorumluluk Ölçüleri :
Klasik Dönem : Sadece objektif sorumluluk vardır.
Iustinianus Dönemi : Sorumluluk derecelendirmesinde hafifleme olmuştur.Genek kural kusur
sorumluluğudur.Ancak bazı durumlarda hafif veya ağır tutulmuş olabilir:
Borçlu kastından her zaman sorumludur.Culpa sorumluluğunda hafif ihmalden sorumluluğun
normal şekli olan kusurlardan sorumludur.
1) Fayda veya menfaat prensibi : Bir kişinin bir hukuki işlem sonucu elde ettiği menfaat ne kadar
çoksa içine düştüğü sorumluluk o kadar çoktur.
2) Justinianus döneminde borçlunun bazı hallerde sadece kendi işlerinde gösterdiği dikkat ve özen,
göstermesi yeterlidir.
3) Mücbir sebep : Borcun ifası borçlunun kusuru olmadan imkansız hale gelmişse borçlu sorumlu
değildir.
