Medeni usul hukuku, hukuk mahkemeleri önünde özel hukukla ilgili uyuşmazlıkların yargılamasına ilişkin, yazılı ve yazılı olmayan tüm kuralları kapsar. Aynı zamanda yine özel hukuktan kaynaklanan uyuşmazlıklarla ilgili medeni yargı koluna dahil mahkemelerden birine başvurulması durumunda başvuru ile başlayan sürece ilişkin yöntemi de düzenleyen kurallardır. Medeni yargılamanın amacı maddi hukuktan kaynaklanan sübjektif hakların korunmasıdır.
YARGI NEDİR?
“Soyut hukuk kurallarının, bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından somut bir uyuşmazlığın giderlimesi amacıyla yargısal usullere uyularak tatbikidir.” Usul genel olarak bir amaca ulaşmak için izlenecek yöntem anlamına gelir. Hukuki olarak usul ise hakkın yargılama aracılığıyla yani mahkeme eliyle gerçekleştirilmesinde riayet edilmesi gereken prosedürü ifade etmektedir. Usul hukuku da yargılama işlevi yerine getirilirken uygulanacak yöntemi belirleyen kurallardır. Diğer bir noktada usul, hakka ulaşmanın teminatını sağlar.
Maddi hukuk-Usul hukuku ilişkisi
Maddi hukukun öngördüğü düzen, yargılamaya ve hakime ihtiyaç duyulmaksızın işlemektedir. Usul hukukunda kural olarak ancak maddi hukukun tanımış olduğu bir hakkın hakim tarafından gerçekleştirilmesine ihtiyaç durumunda başvurulur. Hakimin yaptığı iş, maddi hukuku usul kuralları çerçevesinde somut olaya uygulamaktır.
Usul hukuku, maddi hukuk kurallarının uygulanması ile ilgili bir uyuşmazlık ortaya çıktıktan sonra bunun mahkeme önüne getirilmesini ve maddi hukukun yargılamaya ilişkin kurallar çerçevesinde somut olayın uygulanmasını, böylece tarafların idddia ve savunmalarının değerlendirilmesini amaçlar. Usul hukuku şekli bir hukuk dalıdır.
M.Usul hukukunun konusu:
Bir karar verilmesi için mahkeme önüne getirilen hususun maddi hukukun tanıdığı bir hakka veya getirdiği bir yükümlülüğe ilişkin bir uyuşmazlıkm olması durumunda ortada bir “dava” vardır. Buna karşılık karar vermesi için mahkeme önüne getirilen diğer hususlara yönelik başvurular ise “iş” olarak adlandırılır. M. Usul’ün konusu iş veya davaların mahkeme önüne getirilişinden bunun mahkemece karara bağlanmasına kadar olan sürecin yöntem açısından düzenlenmesi ile verilen kararın kesinleşmesi üzerine doğurduğu sonuçların ortaya konulmasına dair kuralların oluşturduğu söylenebilir.
Medeni Usul hukukunun amacı:
1) Mahkemenin önüne gelen dava ve talepleri karara bağlaması sürecinin tabi olduğu kuralları düzenlemek. 2)Bireylerin haklarının tespitine ve gerçekleşmesine hizmet etmek. 3)Hukuki belirlilik sağlayarak ve keyfiliğin önüne geçerek hukuki güvenliğe hizmet etmektir.
Medeni Usul hukukunun türleri:
Emredici usul hukuku kuralları
Tarafların üzerinde tasarruf edemeyeceği ve kanunda öngörülen koşulların gerçekleşmesi halinde uygulanmak orunda olan kurallardır. Mahkemece re’sen gözetilir. Bu çerçevede tarafların bunları ileri sürmesi veya itiraz etmesi beklenemez. Bu kurallara aykırılık kendiliğinden işlemin batıl olması veya yok sayılması gibi bir sonuç doğurmaz.
Emredici olmayan usul hukuku kuralları
Tarafların mevcut usul hukuku kurallarından farklı bir düzenleme yapma yetkisinin olduğu kurallardır. Bu kurallar arasında kanunun hakime açıkça yetki verdiği kurallar da vardır.
ÖLÇÜT ?
Normun emredici olup olmadığının belirlenmesi hükmün yorumlanması suretiyle gerçekleşir ve usul hukuku kuralları emredicidir. Yani usul hukuku kuralı yerine tarafların başka bir şekilde davranabilecekleri açıkça belirtilmemişse veya bu sonuç zımnen çıkarılamıyorsa kuralın kanunda öngörülen şekilde uygulanması gerekir.
Medeni Usul hukuku kurallarının yorumlanması:
Lafzi Yorum
Usul esasın teminatını ve keyfiliğin önüne geçilmesini sağlar. Şu halde usul hukuku kurallarının niteliği ve amacı dikkate alındığında usul kurallarının uygulanması bakımından sıkı sıkıya bağlılık ilkesi geçerlidir. İlk sırada lafzi yorum ardından amaçsal yorum gelir.
Amaçsal Yorum
Bu kapsamda başvurulacak ilk kaynak normun gerekçesi ve komisyon görüşleridir. Fakat bağlayıcı değildir. Anayasaya uygun olarak yorumlanmalıdır. Anayasada yer alan hükümler istisnalar dışında doğrudan uygulanmaz. Amaçsal yorumda usul hukukundaki “usul hukuku gerçrkliğin peşinde değildir” hükmüyle ferdin hakkının yeterince korunup korunmadığına bakar.
Kıyas-Hakimin hukuk yaratması
Kanun koyucunun öngöremediği alanlarda hakim kıyas veya hukuk yaratma yoluna gidebilir.nkıyas usulde yasaktır. Tek istisnası, kıyas yapılabileceğine dair intikal hükmü bulunmasıdır. Bu engel kişileri yoruma yöneltir.
Medeni Usul hukukunun kaynakları:
– Anayasa
– Uluslararası Sözleşmeler
– Hukuk Muhakemeler Kanunu
– Medeni Kanun
– Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mah. Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun
– Kadastro Kanunu
– HSYK Kanunu
– Yargıtay Kanunu
– Noterlik Kanunu
– Türk Ticaret Kanunu
– Avukatlık Kanunu
– Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu
– Milletlerarası Tahkim Kanunu
– Yargıtay Kararları
–Harçlar Kanunu
