-> 17. Yüzyıl öncesinde mutlak monarşi gereği egemenlik yetkisi tek başına hükümdara aitti. Meclisler yalnızca danışma meclisi işlevinde, yargı tarafsız ve bağımsız değildi.
-> 17. Yüzyıldan itibaren burjuvazi güçlenmiş ve güçlü parlamentoları ile egemenlik yetkisini hükümdar ile paylaşmaya başlamıştır.
-> 19. Yüzyıldan itibaren ise siyasi partilerin kurulmasıyla hükümdarların yanına başbakanlar gelmiştir.
Yürütme Organının Yapısı
-Yürütme yetkisinin kullanıldığı makam sayısına göre ayırım yapılır.
a.Tek organ tarafındansa: Tek Yapılı Yürütme
b. İki organ arasında paylaştırılıyorsa: İki Yapılı Yürütme
- Tek Yapılı Yürütme
-Başkanlık ve meclis hükümeti sistemleri tek yapılı yürütme sistemleridir.
->Başkanlık Sistemi: Yürütme yetkisi tek başına halkın seçtiği devlet başkanına aittir.
*İlk örnek; Amerika Birleşik Devletleri
*Amerikan başkanlık sistemi-> ‘Sert Kuvvetler Ayrılığı’
*Devlet başkanı halka karşı sorumludur.
->Meclis Hükümeti Sistemi: Yürütme yetkisi meclisin belirlediği bir kurul tarafından kullanılır.
b. İki Yapılı Yürütme
-Yürütme yetkisinin devlet başkanı ve hükümet arasında paylaştırıldığı sistemlerdir.
-İki yapılı yürütmeler devlet başkanının ya da başbakanın baskın olduğu modeller olarak ikiye ayrılabilir.
->Parlamenter Sistem:
*Devlet başkanı veraset yoluyla veya parlamento tarafından belirleniyorsa ve başkan tarafsız ve yetkisizse bu parlamenter sistemdir.
-Parlamenter sistem de kendi içinde ‘parlamenter monarşi’ ve ‘parlamenter cumhuriyet’ şeklinde ayrılır.
*Parlamenter monarşi ilk örnek: İngiltere
*Yumuşak kuvvetler ayrılığı
*Kuvvetlerin İşbirliği
*Parlamenter cumhuriyet: Cumhurbaşkanı devlet politikaları, başbakan hükümet politikalarını temsil eder. -> Fren-denge
-Bakanlar Kurulu yasama organına karşı sorumludur.
->Yarı Başkanlık Sistemi:
*Bu sistemde devlet başkanını halk seçer ve devlet başkanı güçlü yetkilere sahiptir.
*Fransa
-Bakanlar Kurulu yasama organına karşı sorumludur.
Yürütme Organının İşlevleri
*Devleti Temsil
*Politika Belirleme
*Kamu Görevlilerini Seçme ve Atama
*Düzenleme Yetkisi
1.Devleti Temsil
-Bütün sistemlerde devlet tüzel kişisini devlet başkanı temsil eder.
-Anayasa madde 104: Cumhurbaşkanı devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk milletinin birliğini temsil eder.
2. Politika Belirleme
-‘Genel siyaseti belirleme’
-2017 Anayasa değişikliği ile cumhurbaşkanının tarafsızlığı ortadan kalkmıştır.
3. Kamu Görevlilerini Seçme ve Atama
-Parlamenter sistemlerde bu yetki devlet başkanı ve hükümet arasında paylaştırılır.
-Başkanlık sisteminde üst düzey kamu görevlileri için başkan yetkilidir. Ancak bu yetkinin kullanımında fren-denge unsuru olarak senatoların onayı aranır.
-‘Üçlü Kararname’:1982 Anayasasının ilk halinde üst düzey kamu görevlileri, ilgili bakanın ve başbakanın teklifi, cumhurbaşkanının onayı ile seçilir ve atanırdı.
2017 değişikliği ile cumhurbaşkanı tek yetkili haline gelmiştir.
4. Düzenleme
-Kural olarak kanundan kaynaklanır. (İkincildir.)
-Yürütme organının düzenlemeleri kararname ve idari düzenleyici işlemler olarak ikiye ayrılır.
İdari Düzenleyici İşlemler
-Bir üst kurala dayalı olmak zorundadırlar.
-Üst kurala aykırı olmamalılar.
*Osmanlı-Türk Anayasalarında düzenleyici işlemler:
1876- Kanunu Muvakkatlar, Nizamnameler
1924-Tüzükler
1961-Tüzükler, Yönetmelikler 1982-Kanun Hükmünde Kararnameler, OHAL KHK, Tüzük, Yönetmelik
2017-Cumhurbaşkanı Kararnameleri, OHAL CBK, Yönetmelikler
Kararnameler
-İki tür kararname vardır: yetki kanununa dayalı kararname-doğrudan anayasa kaynaklı kararname.
-Organik bakımdan yürütme, fonksiyonel bakımdan yasama işlemidirler.
-1971’den 2017’ye kadar Türkiye’de kararnameler yetki kanununa dayalı kararnameler şeklindeydi. 2017 değişikliğe ile doğrudan anayasa kaynaklı kararname modeline geçilmiştir.
(Kanuna dayanmak zorunda değiller.)
-Olağan kararnameler: 1971
-Olağanüstü kararnameler: 1982’de Anayasamıza girmiştir.
Ders notu için tıklayınız.(pdf)
Anayasa Hukuku Notları -25
