YÜRÜTME ORGANI
Yürütme organının yapısına göre hükümet sistemlerinde sınıflandırma yapılır. Başkanlık, parlamenter, yarı başkanlık ve meclis hükümeti şeklinde klasik bir ayrım söz konudur.
TEK YAPILI YÜRÜTME: BAŞKANLIK SİSTEMİ
Yürütme görevinin tek başına devlet başkanına verildiği hükümet sitemidir. Başkanlık sisteminde bakanların yer aldığı kabine bulunur. Ancak kabinenin tek başına karar alma yetkisi yoktur.
- Yürütme Yetkisi Devlet Başkanına Aittir
Başkanlık sisteminde yürütme yetkisini tek başına devlet başkanı kullanır. Yürütme işlevi “devlet başkanlığı” ve “hükümet” görev ve yetkileri şeklinde ikiye ayrılır. Parlamenter sistem bu iki işlevi devlet başkanı ve bakanlar arasında paylaştırmıştır. Başkanlık sisteminde ise bu görev ve yetkiler devlet başkanında toplanır. Devlet başkanı hem devletin hem de hükümetin başkanıdır. Devlet başkanı başkan yardımcısı ve bakanlar atar. Ancak bu kişilerle arasında bir yetki paylaşımı söz konusu değildir. Devlet başkanının verdiği görevi yerine getirmekle sorumludurlar.
- Devlet Başkanı Halk Tarafından Seçilir
Başkanlık sisteminde yürütme yetkisini kullanacak olan devlet başkanı sabit süre için halk tarafından seçilir.
- Devlet Başkanı Halka Karşı Sorumludur
Başkanlık sisteminde başkan doğrudan halka karşı sorumludur. Bu sebepten yasama organı tarafından görevden alınması mümkün değildir.
İKİ YAPILI YÜRÜTME
İki yapılı yürütmede “devlet başkanı” ile “hükümet” arasında yetki paylaşımı olur. İki yapılı yürütme “yarı başkanlık” ve “parlamenter” sistem olmak üzere ikiye ayrılır. Yarı başkanlık sisteminde halkın seçtiği ve güçlü yetkileri olan devlet başkanı bulunur. Parlamenter sistemde devlet başkanı ya vesayet yoluyla belirlenir ya da parlamento tarafından seçilir. Devlet başkanı yetkisiz, sorumsuz ve tarafsızdır. Yarı başkanlık sisteminde yürütmede siyasi liderlik cumhurbaşkanındadır. Parlamenter sistemde de ise başbakandadır.
İki yapılı yürütmede yürütme yetkisinin devlet başkanı ve hükümet arasında paylaşılması çift başlılık değil yetki bölünmesidir.
PARLAMENTER SİSTEM
Parlamenter sistemde yasama ve yürütme yetkisinin kullanımında iş birliği söz konusudur. Parlamenter cumhuriyetlerde devlet başkanı ve hükümet üyeleri parlamento tarafından seçilir. Parlamento içinden seçilen başbakan ve bakanlar milletvekillikleri görevlerine de devam eder yasama çalışmalarına katılırlar.
- Yürütme Yetkisini Devlet Başkanı ve Bakanlar Kurulu Birlikte Kullanır
Parlamenter sistemde, devlet başkanları yetkisizdirler. Bu sebeple de sorumsuz ve tarafsızdırlar. Devleti temsil ederler. Günümüzde ise yetkisizlik asıl, yetki istisna görüşü hakimdir. Anayasalarda devlet başkanının yetkileri sayılmıştır. Sayılan maddeler dışındaki yetkiler bakanlar kurulundan oluşan hükümete aittir. Devlet başkanları temsili yetkileri tek başına kullanır. Ancak icrai yetkileri hükümetle birlikte kullanır. Sorumluluk hükümete ait olduğu için devlet başkanı imzası şeklen tamamlayıcı niteliktedir.
- Hükümet Yasama Organı İçinden Belirlenir
Parlamenter sistemlerde yürütmede asıl yetkili olan hükümet yasama organı içinden seçilir. Yasama organının güvenoyuna dayalı olarak kurulur.
- Hükümet Yasama Organına Karşı Sorumludur
Hükümetin ortak belirlediği bir siyasi program vardır. Bu programın uygulanmasında başbakan ve bakanlar birlikte sorumludur. Bakanlar kurulunda yer alan her bakan ayrıca kendi alanlarıyla ilgili konularda bireysel sorumludurlar. Bakanların bireysel sorumluluğu hem başbakana hem de yasama organına karşıdır. Başbakan bir bakanı görevden alabilme yetkisine sahiptir. Yasama organı her zaman başbakan ve bakanları sorumlulukları çerçevesinde görevden uzaklaştırabilirler.
YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ
Halkın seçtiği yetki sahibi bir cumhurbaşkanı ve yasamanın güvenoyuna dayanan bakanlar kurulu vardır. Bu sistemde asıl yetki cumhurbaşkanına aittir. Üç temel unsuru vardır. Bunlar; cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmesi, yürütme görevinde asıl yetkinin cumhurbaşkanında bulunması ve yasama organına karşı sorumlu tutulacak bir bakanlar kurulunun yer almasıdır.
- Yürütmede Cumhurbaşkanı Yetkilidir
Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilmiş ve yürütmede asıl yetki sahibidir. Bu nedenle yasama organı tarafından görevden alınamaz. Cumhurbaşkanının tek başına kullandığı yetkilerde sorumluluğu yoktur. Ancak ortak imzalı yetkilerde başbakan ve bakanlar sorumludur.
- Cumhurbaşkanı Halk Tarafından Seçilir
Yarı başkanlık sisteminde cumhurbaşkanını halk seçer. Cumhurbaşkanı aynı zamanda yetkili ve etkilidir.
- Bakanlar Kurulu Yasama Organına Karşı Sorumludur
Başbakan cumhurbaşkanı tarafından parlamentonun içinden atanır. Atanan başbakan bakanlar kurulu içim isimler önerir ve cumhurbaşkanı tarafından onaylanır. Cumhurbaşkanı istediği zaman başbakanı görevden alamaz. Ancak parlamento çoğunluğu olursa cumhurbaşkanı güven oylaması ile başbakanın görevine son verilebilir.
ORTAKLAŞA YÜRÜTME: MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ
Yürütme yetkisinin de yasama organına ait olduğu sistemdir. Kuvvetler birliği anlayışına dayanır. Yürütme fonksiyonu, yasama organının belirlediği bir yürütme kurulu ile ortak yerine getirilir.
- Yasama ve Yürütme Yetkisi Mecliste Toplanır
Meclis hükümeti sisteminin ana özelliği yasama ve yürütmenin meclisin yetkisinde olmasıdır. Meclis yasama yetkisini kullanır. Aynı zamanda yürütme yetkisi için kendi içinden yürütme kurulu belirler. Yürütme yetkisi bu yürütme kuruluna aittir.
- Yürütme Kurulu Meclis İçinden Seçilir
Yürütme kurulu meclisin kendi üyelerinden meclis tarafından seçilir. Yürütme kurulunda meclis dışından kimse yer alamaz.
- Yürütme Kurulu Yasama Organına Karşı Sorumludur
Meclis hükümeti sisteminde yürütme kurulu yasama organına karşı sorumludur. Ancak parlamenter sistemdeki gibi kolektif sorumluluk bulunmaz. Yürütme kurulunda bulunan her üye üstlendiği bakanlık görevi için tek başına sorumludur. Meclis hükümeti sisteminde bakanlar meclis tarafından seçilir ve meclis yürütme işlerinde bakanlara yol gösterir. Ayrıca gerekli olduğunda meclisin bakanları değiştirme yetkisi vardır.
YÜRÜTME ORGANININ İŞLEVLERİ
Yürütme organının işlevleri anayasalarda yer alan yürütme organına verilen görev ve yetkilerdir.
DEVLETİ TEMSİL
Yürütme organı devlet başkanının şahsında devleti temsil eder. Yürütme organı tek yapılı ya da çift yapılı fark etmeksizin devleti temsil görevi devlet başkanına tanınır.
GENEL POLİTİKA BELİRLEMEK
Başkanlık sistemlerinde politikayı belirleme yetkisi tek başına devlet başkanına verilirken parlamenter sistemlerde hükümetin sorumluluğunu üstlenen başbakanın başkanlığında bakanlar kuruluna verilir.
KAMU GÖREVLİLERİNİ SEÇMEK VE ATAMAK
Başkanlık sisteminin olduğu ülkelerde üst düzey kamu görevlerine atama yetkisi başkana aittir. Ancak senatonun onayı da gereklidir. Alt düzeydeki kamu görevlerine başkan direkt atama yapabilmektedir.
Parlamenter sistemlerde üst düzey yöneticilerin atanması devlet başkanı yetkisindeyken alt düzey memurların atamasında hükümetler yetkilidir.
DÜZENLEME YETKİSİ
Yürütme organı doğrudan anayasa ya da kanun ile kendisine yasama organının tanıdığı sınırlar içinde düzenleme yetkisini kullanır. Kararnameler ve idari düzenleyici işlemler olarak ikiye ayrılır.
Kararnameler
Parlamenter sistemlerde yumuşak kuvvetler ayrılığı benimsendiği için yasamanın yürütmeye “yetki kanunu” çerçevesinde kararname çıkarma yetkisi verdiği görülür.
Başkanlık sistemlerinde sert kuvvetler ayrılığı benimsendiği için doğrudan anayasa ile devlet başkanlarına kararname çıkarma yetkisi tanınır.
Düzenleyici İdari İşlemler
Kanun gücü bulunmayan ve yasama fonksiyonu içermeyen düzenlemelerdir. Yürütme yetkisinin özünden kaynaklı bir yetkidir. Anayasalara aykırı olmamak kaydıyla yürütme organları farklı adlar altında düzenleme yetkilerini kullanabilirler.
Düzenleyici İşlemlerin Özellikleri
Yürütme organının düzenleyici işlemlerinde önemli olan kanuna dayanması ve kanuna aykırı olmamasıdır.
Kanuna Dayanma
Kanuna dayanması demek kanunun düzenlediği bir konuda kanunun uygulanmasına yönelik bir düzenleyici işlem yapmak demektir. Yürütmenin düzenleme işlemlerinde yönetmelikler bakımından kanuna dayanma mutlak zorunluluktur.
Kanuna Aykırı Olmama
Yürütme organı düzenleme işlemlerinde anayasa ve kanunlara uygun olarak hareket edebilir. Yetki kanununa dayalı çıkarılan kanun hükmünde kararnameler açısından kanuna uygunluk yetki kanununa uygunluk anlamındadır.
