-Tüm demokratik ülkeler yasama meclisi üyelerine yasama dokunulmazlığı ve yasama sorumsuzluğu tanır.
-Günümüz sosyalist ülke anayasalarında ise milletvekillerine yasama muafiyetleri tanınmıştır.
-Doktrinde yasama sorumsuzluğu için ‘mutlak dokunulmazlık’, yasama dokunulmazlığı içinse ‘nispi dokunulmazlık’ kavramları kullanılır.
*1876 Kanuni Esasi’de yasama sorumsuzluğu ile dokunulmazlık ayrı maddelerde düzenlenmiştir.
*1924 Anayasası ile 1961 Anayasası’nda sorumsuzluk ve dokunulmazlık aynı maddede düzenlenmiştir.
- Yasama Sorumsuzluğu
-Anayasa m. 83/1
-Yasama sorumsuzluğu, milletvekillerine meclis çalışmaları sırasındaki oy ve sözlerinden dolayı sorumluluk yüklenemeyeceği anlamına gelir.
-Temsil-müzakere yetkilerinin tam anlamıyla yerine getirilmesi amacıyla vardır.
-Kapsamı: Meclis çalışmalarındaki oy kullanma, söz ve düşünce açıklamaları.
-Sadece milletvekillerini kapsar.
-Hem cezai hem hukuki sorumluluktan muaf tutar.
b. Yasama Dokunulmazlığı
-Anayasa m. 83/2
-Milletvekillerinin yasama sürecindeki kişi hürriyetini ve güvenliğini güvence altına alır.
-Milletvekillerinin suç isnatları nedeniyle yasama çalışmalarına katılmalarının engellenmemesi için geçici bir güvencedir.
-Milletvekilinin görev suçu olamayacağından kişisel suçlarla ilgilidir.
-Suç-kabahat ayrımı yapılmaz. Her ikisi için de dokunulmazdır.
-Milletvekilleri tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz, yargılanamaz. (Anayasa m.83/2)
-Kişi bakımından kapsamı: Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar.
(Bunlar için de kişisel suçlarla ilgilidir.)
*Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun önergesiyle soruşturma açılması istenebilir. (Anayasa m. 105/1)
-Zaman bakımından milletvekili seçilmeden önce ve yasama döneminde işlenen suçlara yönelik ceza muhakemesi işlemlerini kapsar.
Dokunulmazlığın İstisnaları
- Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali.
-Suçüstü hali: İşlenmekte olan suçu, henüz işlenmiş bir fiil ile fiilin işlenmesinden hemen sonra yakalanan kimsenin işlediği suçu, fiilin pek az önce işlendiğini gösteren eşya veya delille yakalanan kimsenin işlediği suçu ifade eder.(5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun ‘Tanımlar’ kenar başlıklı 2. Maddesinin j bendi)
2. Seçimden önce soruşturmasına başlanmış olmak kaydıyla 14. Maddedeki durumlar
14. Madde:
‘Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve nakil Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlaran faaliyetler biçiminde kullanılamaz.
Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.’
Dokunulmazlığın Kaldırılması
-Milletvekilliğinin bitmesiyle dokunulmazlık kendiliğinden kalkar.
-Dokunulmazlığı kaldırılan bakanın durumu net açıklanmamıştır. En iyi çözüm dokunulmazlığı kaldırılan bakanın cumhurbaşkanı tarafından görevden alınmasıdır.
-Anayasa ve Adalet Komisyonları—>Karma Komisyonu oluşturur.
*Kura ile beş kişilik ‘hazırlık komisyonu’ oluşturulur.
-Bu komisyon gerekirse o milletvekilini/cumhurbaşkanı yardımcısını/bakanı dinler; tanık dinleyemez.
-Hazırlık Komisyonu bir ay içinde bir rapor hazırlar.
Karma komisyon raporu görüşür. İki sonuç mümkündür:
- Dokunulmazlık kaldırılsın
-Genel Kurulda görüşülür. Oylama yapılır. Genel karar sayısı geçerlidir.
2) Dokunulmazlığın kaldırılması talebi ertelensin.
-Rapor milletvekillerine dağıtılır. 10 gün içinde itiraz edilebilir. Oylama yapılsın diye itiraz edilirse genel kurulda oylama yapılır. Genel karar sayısı geçerlidir.
-Ertelenirse milletvekilliği bitene kadar ertelenmiş olur.
-Dokunulmazlık kalkarsa milletvekilliği devam eder ancak dokunulmazlık kalkmış olur.
-Dokunulmazlık hangi suçtan kaldırılsa ancak o suçtan yargılama yapılabilir.
-Yargılanırsa ve seçime engel bir suçtan mahkum olursa milletvekilliği düşer. Engel değilse ertelenir.
Ders notu için tıklayınız.(pdf)
Anayasa Hukuku Notları -19
