Yasama
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN KURULUŞU
TBMM, tek meclisli yapıdadır. Temsili demokrasi ve milli egemenlik ilkelerine uygun bir biçimde oluşturulmuştur.
MİLLETVEKİLİ SAYISI
Milletvekili sayısı belirlenirken biri “sabit sayı” diğeri “nüfusa göre değişen sayı” olmak üzere iki yöntem kullanılır. Ülkemizde 1961 yılından beri sabit sayı yöntemi kullanılmaktadır. Daha önceleri nüfusa göre belirleme usulü kullanılmıştır. Örnek verecek olursak 1876 Kanun-i Esasi’de, Heyet-i Mebusan’ın üyelerinin sayısı her elli bin erkek için bir kişi olarak belirlenmiştir. Ülkemizde sabit sayı uygulaması ilk kez 1961 Anayasası ile getirilmiştir.
1982 Anayasası’nın ilk halinde milletvekili sayısı 400 olarak belirlenmiştir. Daha sonraları 1987 yılındaki değişiklik ile 450’ye 1995 değişikliği ile 550’ye ve son olarak 2017 yılında 600’e çıkarılmıştır. Türkiye’nin nüfus artışı ile milletvekili sayısındaki artış orantılıdır. Nüfus artışı ile birlikte milletvekili sayısının artması temsilde adalet ilkesini gerekliliğidir.
SEÇİLME YETERLİLİĞİ
1982 Anayasası’nın 76. maddesinde seçilme hakkının koşullarına yer verilmiştir. Maddenin ilk fıkrasında olumlu koşullar, ikinci fıkrasında olumsuz koşullar ve üçüncü fıkrasında ise görevlerinden çekilmedikçe milletvekili olamayacaklar sayılmıştır.
1982 Anayasası’nın ilk fıkrasına göre 18 yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir. Bu yaş önceleri daha büyüktür. Buradan anlaşıldığı üzere milletvekili seçilme yaşı zamanla düşürülmüş.
1982 Anayasası’nın 76/2. maddesinde yer alan koşullar, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 11. maddesinde de yer almaktadır.
- Vatandaşlık
Milletvekili seçilme hakkı uluslararası insan hakları hukuku ve karşılaştırmalı hukukta da sadece vatandaşlara tanınan bir haktır.
- Seçilme Yaşı
Genel olarak hakları kullanabilme ehliyeti onsekiz yaş kabul edilmektedir. Ancak bazı haklara niteliğinden dolayı özel yaş sınırlaması getirilmektedir. Örnek olarak Cumhurbaşkanı seçilmek için 40 yaş, Kamu Denetçisi seçilmek için 50 yaş, askere gitmek için 20 yaş sınırı bulunmaktadır.
- Eğitim
1982 Anayasası’nın 76. Maddesine göre “En az ilkokulu mezunu olmayanlar” milletvekili seçilemezler.
- Askerlik
1982 Anayasası’nın son haline göre “askerlikle ilişiği olanlar” milletvekili seçilemezler. Askerlik öncesi milletvekili olacakların “askerlikle ilişiği olmadığını” belgelemesi halinde milletvekili adayı olabilirler.
- Kısıtlılık
Kısıtlılık hem seçme hem seçilme hakkına engel kabul edilir. Medeni Kanuna göre 1 yıl veya daha fazla süreli hapis cezasına hüküm giyen ergin kişi doğrudan kısıtlanmaktadır. Kısıtlı olan kişi Anayasa’nın 76. maddesine göre milletvekili seçilemez. Ancak Anayasa’nın 76. Maddesinde “taksirli suçlar hariç, toplam bir yıl veya daha fazla hapis veya süresi ne olursa olsun ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar milletvekili seçilemez” denilmektedir. Yani bunlardan anladığımız bir yıldan fazla hapis cezası alan kişi doğrudan kısıtlandığından taksirli suçta olsa infaz süresi boyunca milletvekili seçilemez. Ancak infaz tamamlandıktan sonra taksirli suçlardan hüküm giymişse milletvekili olabilecek, kasıtlı suçlardan hüküm giymişse milletvekili olamaz. Taksirli bir suçtan hüküm giymiş ve cezası bir yıldan az olan kişi hakkında kısıtlılık kararı verilemeyeceği için infaz sırasında milletvekili seçilebilir.
- Hükümlülük
1982 Anayasası’nın 76. maddesine göre “taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, feraset karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler”.
- Kamu Görevinden Çekilme
1982 Anayasası’nın 76. maddesinde sayılan kişiler seçilmeye engel bir durumları olmadığı halde görevlerinden çekilmedikçe seçilme hakkından yararlanamazlar.
SEÇİM DÖNEMİ
1982 Anayasası’nın 2017 yılı değişikliklerinden sonra “Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanının seçim dönemi” kenar başlığı ile 77. maddesinde düzenlenmektedir. Maddenin birinci fıkrasında seçimlerin 5 yılda bir aynı günde yapılacağı söylenmektedir.
SEÇİMLERİN GERİYE BIRAKILMASI
Seçimlerin olağan yasama dönemi içinde yapılmayıp ileri bir tarihe bırakılmasıdır. Erken seçimin tam tersidir. Savaş ve olağanüstü durumlarda kabul edilen istisnai bir uygulamadır.
1982 Anayasası’nın 78. maddesinde 2017 değişiklikleri ile “Seçimlerin geriye bırakılması ve ara seçimler” kenar başlığı ile incelenmektedir. Bu maddeye göre “Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse, Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir”. Eğer engel durumu devam ederse aynı usul izlenerek erteleme işlemi tekrarlanabilir.
ARA SEÇİMLER
Yasama meclisleri üye sayısında, ölüm, istifa, milletvekilliğinin düşmesi gibi sebeplerle eksilme meydana geldiğinde ara seçim yöntemi uygulanabilir. Ara seçimler anayasamızın 78. maddesinde düzenlenmiştir.
MİLLETVEKİLİ SEÇİMLERİ
Türkiye’de yasama organı seçimlerine ilişkin seçim sistemini 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu düzenlemektedir. Kanun’un “Seçim sistemi ve usulü” kenar başlıklı 2. maddesine göre, “Milletvekili seçimi tek derecelidir. Seçim nispi temsil sitemine göre, genel, eşit ve gizli oyla, bütün yurtta aynı günde yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçmen, oyunu tam bir serbestlikle kendisi kullanır. Oyların sayımı, dökümü ve tutanaklara bağlanması, açık olarak yapılır”. Bu maddeden anlaşılacağı üzere Türkiye’de seçim sistemi “tek dereceli ve nispi temsil sistemi”dir.
- Seçim Çevreleri
Seçim çevrelerinin belirlenmesi, seçilecek milletvekili sayısına göre “milli çevre” , “geniş çevre” ve “dar çevre” olmak üzere üçe ayrılır.
Milli çevre sisteminde, ülkenin tamamı tek bir seçim çevresi olarak kabul edilir. Dar çevre sisteminde, seçim çevresi sadece bir milletvekili çıkaracak şekilde oluşturulur. Geniş çevre sistemi, birden çok milletvekilinin seçilebildiği bölgedir.
- Milletvekili Adaylığı
Milletvekilliği adaylığı, bağımsız ya da partili olmak üzere iki türlüdür.
- Seçim İttifakı
Seçimler öncesinde iki veya daha fazla partinin seçime birlikte girerek seçimin ardından parlamentoda çoğunluğu sağlamak amacıyla ittifak yapmasıdır.
- Seçim Sistemi
Türkiye’de milletvekili seçim yöntemi “barajlı d’Hont sistemi”dir. Bu sisteme göre partilerin önce seçim barajını geçmesi gereklidir. Seçim barajı yüzde ondur. Milletvekili Seçim Kanunu’nun 33 ve 34. maddelerinde baraj ve sistem açıklanmıştır.
