YARGI ERKİ
Hukuki uyuşmazlıkları çözmek yargılamadır.
Yargılama Faaliyeti: Yargılama faaliyeti maddi ve organik şekli ölçüte göre iki açıdan ele alınır.
Maddi Anlamda Yargılama: Hukuki uyuşmazlıkları ve aykırılıkları karara bağlayan bir devlet faaliyetidir.
Organik şekli ölçüte göre yargılama: kanunla kurulan bağımsız ve tarafsız kuruluşların hukuki uyuşmazlıkları ve aykırılıkları özel yargılama usülleri ile kesin hükme bağlanmasıdır.
Yargılama Birliği:
Yargılama birliği ilkesi, devlet içinde yargılamanın tek oluşu ve devletin egemenliğindeki kişileri tek bir yargılama kuvvetine bağlı bulunuşudur. Hukuk devleti olabilmek için yargı bağımsızlığı şarttır.
Yargılama Teşkilatı:
Mahkemelerin kuruluşu kademeli bir yapıdadır. Yargılama Birliğinde yasama ve yürütmeden farklı olarak bağımsızlık ve tarafsızlık ilkelerine göre birden çok mahkeme tarafından yargılama yapılır. Yüksek mahkemeleri de kapsayan askeri yüksek idare Mahkemesi ile uyuşmazlık Mahkemesi dışında kademeli bir mahkeme teşkilatı vardır.
- Adli Yargı: Adli yargı, ilk derece mahkemeleri hukuk ve ceza mahkemeleridir. İlk derece mahkemeleri kişilerin dava aça bildikleri mahkemelerdir ve bunlar için farklı adlandırmalar yapılır.
Birinci derece hukuk mahkemeleri —> Sulh hukuk , Asliye Hukuk
Birinci derece ceza mahkemeleri —> Sulh ceza, asliye ceza , ağır ceza
İlk derece mahkemeleri ya da dava mahkemeleri hukuki uyuşmazlıkların maddi ve hukuki açılardan inceleme yetkisine sahiptirler.
İkinci derece mahkemeler —> bölge adliye mahkemeleri
İstinaf mahkemesi : İlk derecede dava mahkemesi ile Yargıtay arasındaki mahkemelere denir.
Bölge adliye mahkemeleri bünyelerinde zorunlu olarak hukuk ve ceza daireleri bulundurur. İstinaf mahkemeleri itirazları incelerken dava Mahkemesi gibi maddi ve hukuki hata durumunda bozma kararı vererek dosyayı ilk derece mahkemesine göndermez. İtiraz için esas hakkındaki kararını verir.Bozma değil islah olur.
Adli yargıda üçüncü derece Yargıtaydır. Adliye mahkemeleri tarafında verilen başka adli yargı merciine bırakılmayan karar ve hükümlerin incelendiği merciiye denir.
Yargıtay birinci başkanı, birinci başkan vekilleri ve daire başkanları Yargıtay Genel Kurulu tarafından üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıllık süreyle seçilirler.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Yargıtay genel kurulunun üyeleri arasında gizli oyla belirlenir ve beşer aday arasından cumhurbaşkanı dört yıl için seçer.
B) İdari Yargı: biriyle kamu kurumları arasındaki idari işlemler ve eylemlerden oluşan uyuşmazlıkları karara bağlayan yargıdır. İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. İdari yargı kademeli bir yapıdadır. İlk derece mahkemeleri idare ve vergi mahkemeleridir.
Bölge İdare Mahkemeleri: İdare ve vergi mahkemelerinde alınan kararlara yapılan itirazları inceler. Danıştay, bu mahkemeler kurulmadan önce davalara bakmakla görevli ilk ve son derece mahkemesiydi. Anayasaya göre başbakan ve bakanlar kurulunun kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili sözleşmeleri konusunda düşüncelerini bildirmek ve tüzük tasarılarını incelemek gibi devletin en yüksek danışma organı olma özelliğine sahiptir.
Danıştayın Nitelikleri:
- Derece Mahkemesi
- Temyiz Mahkemesi
- Devletin en yüksek danışma organı
C) Askeri Yargı : askeri ceza ve askeri idare olarak askeri mahkemeler ikiye ayrılır. İkisi de disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür.
- Askeri Ceza Yargılaması ve Askeri Yargıtay: askeri ceza yargısı iki derecelidir ve ilk derecede askeri mahkemeler, disiplin mahkemeleri yer alır. Askeri mahkemelerin temyiz mercii askeri Yargıtaydır. Askeri Yargıtay üyeleri birinci sınıf askeri hakimler arasından, askeri Yargıtay genel kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla gösterdiği üç aday içerisinden cumhurbaşkanı tarafından seçilir
- Askeri İdari Yargılaması: Askeri yüksek idare Mahkemesi asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin doğan davalara bakan özel görevli mahkemedir. Üyeleri askeri hakimlerden ve yarbay albay rütbesindeki kurmay subaylardan oluşur. Sadece hakim üyelerinin yer aldığı kurul tarafından ve birinci sınıf askeri hakimler arasından gösterilen üç adayın cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi ile askeri hakim üyeleri seçilir.
Uyuşmazlık Mahkemesi:
Uyuşmazlık Mahkemesi adli, idari ve askeri yargı mercilerinin arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını çözümlemeye yetkilidir.
Görev uyuşmazlıkları olumlu ve olumsuz olarak ikiye ayrılır. Olumlu görev yargı merciilerinin en az ikisinin tarafları, konusu ve sebebi aynı olan dava da kendilerini görevi kabul etmeleridir. Olumsuz görev itirazında, yargı mercilerinden en az ikisinin tarafları konusu ve sebebi aynı olan davalarda kendilerini görevsiz kabul etmeleridir.
Hüküm uyuşmazlığı ise adli, idari ve askeri yargı mercilerinden en az ikisi tarafından görevle ilgili olmadan kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş aynı konuya ve sebebe ilişkin taraflardan en az biri aynı olan ve kararlar arasındaki çelişki yüzünden hakkın yerine getirilmesi olmayan hallerde hüküm uyuşmazlığı olur.
Sayıştay:
Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile Sosyal güvenlik kurumlarının gelir ve giderleri ve mallarını meclis adına denetlemek ve sorumlulukların hesap ve işlemlerini hükme bağlamakla görevlidir. Sayıştay‘ın bir yargı organı olarak görmediği kararının gerekçesi yargı kuruluşlarına benzememesi göre, yetki çalışma yöntemleri ve aleyhine yargı yollarının izlenmesi olanaksız kimi kesin hükümler kurmasıdır.
Seçim Yargısı:
Yüksek Seçim Kurulu’nun Türkiye’deki genel ve mahalli seçimler, cumhurbaşkanı seçimi, anayasa değişiklikleri ile ilgili halk oylamaları ve denetimi ve seçim konusunda itirazları inceleme ve kesin karara bağlama görevi vardır. Yüksek Seçim Kurulu ve diğer seçim kurulları hem idari hem de yargısal yetkiye sahiptirler. Yüksek Seçim Kurulu’nun kararları başka bir merciiye başvurulamaz.
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu:
Hakimlerin, siyasi iktidarların etkilemelerine ya da baskılarına maruz kalmadan görevlerini yapabilmeleri için kurumsallığı şarttır.Yüksek hakimler kurulu’nun bütün üyeleri Yargıtay genel kurulunca, kendi üyeleri arasından ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçilir.
