Yargının idari yönetiminden sorumlu HSK, yargısal işlemlerden sorumlu Danıştay, Yargıtay ve alt derece mahkemeleri ile Sayıştay, Türkiye’nin yargı teşkilatını oluşturur. Ülkemizde yargı ayrılığı sistemi benimsendiği için birden fazla yüksek mahkeme bulunmaktadır. Yargı erkinin yönetimi 61 anayasası ile kurulan yüksek kurula verilmiştir. AYM ise yine 61 anayasası ile kurulmuş olup yüksek mahkeme kategorisine alınmamıştır. 82 anayasası ile yüksek mahkeme statüstüne kavuştu. Sayıştay’ın temelleri ise çok eskilere dayanmaktadır. 24 anayasası ile anayasal statüye kavuşan Türk Sayıştay’ı 61 anayasasında yürütme bölümünde düzenlense de 82 anayasası ile yargı bölümüne taşındı. (fakat yüksek mahkeme değil) Sadece 21 anayasamızda yargı organları düzenlenmemiştir. Diğer tüm anayasalarda yargı erkinin teşkilatlanması yer almıştır. Ülkemizde 61 anayasası ile askeri yargı kurulmuştur. Askeri yargıda da tıpkı sivil yargıda olduğu gibi adli-idari yargı ayrımı yapılmıştır. Askeri yüksek mahkemeler ise sık karşılaşılan bir durum değildir. Fakat ülkemizde askeri yargıtay ve askeri idari yüksek mahkemeleri yer almaktaydı. Askeri yargı 2017 değişikliği ile tamamen yok edilmiştir. Disiplin mahkemeleri ise görevine devam etmekte olup savaş halinde askerlerin görevleriyle ilgili suçları için askeri mahkemeler kurulabilir istisnası getirilmiştir.
YÜKSEK MAHKEMELER
Bu mahkemelerin sayısı yargı ayrılığı sisteminde birden fazladır. Bu mahkemeler bir yargı kolunda verilen kararın son inceleme merciidir. Aynı zamanda kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakabilirler.
A-) YARGITAY
Anayasa m.154 “Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hakim ve cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından HSK tarafından üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Yargıtay birinci başkanı, birinci başkanvekilleri ve daire başkanları kendi üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla 4 yıl için seçilirler, süresi bitenler tekrar seçilebilir. Yargıtay başsavcısı ile başsavcı vekili, Yargıtay kenel kurulunun kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından cumhurbaşkanı tarafından 4 yıl için seçilirler, süresi bitenler yeniden seçilebilirler. “
Yargıtay, birinci başkanlık, daireler, başsavcılık, büro ve idari birimlerden oluşur. 38 daire vardır. Hukuk genel kurulu hukuk daireleri üyelerinden, ceza genel kurulu ise ceza daireleri üyelerinden oluşur. Büyük genel kurul ise tüm üyeler ile toplanır.
B-) DANIŞTAY Anayasa m.155 “Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunu başka bir yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilne belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.” Danıştay Kanunu’na göre, Danıştay idare mahkemeleri ile vergi mahkemelerinden verilen kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da görülen davalarla ilgili kararlara karşı temyiz istemlerini inceler ve karara bağlar. Kanunda yazılı idari davaları ilk ve son derece mahkemesi olarak karara bağlar.
Danıştay, 14 dava ve 1 idari daireden oluşmak üzere toplam 15 daireden oluşur. Danıştay üyelerinin ¾’ü birinci sınıf idari yargı hakim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından HSK tarafından; ¼’ü ise nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından cumhurbaşkanınca seçilir. Danıştay başkanı, başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından genel kurulca üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla 4 yıl için seçilirler, süresi bitenler tekrar seçilebilir. 2017’den önce kanun tasarı ve tüzükleri de inceleyen Danıştay’ın bu görevi bitmiştir. Çünkü yeni sistemde bakanlar kurulu ve tüzük yoktur.
C-) UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
Anayasa m.158 “Uyuşmazlık mahkemesi adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir. Uyuşmazlık mahkemesinin kuruluşu, üyelerinin nitelikleri ve seçimleri ile işleyişi kanunla düzenlenir. Bu mahkemenin başkanlığını AYM üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar. Diğer mahkemeler ile AYM arasındaki görev uyuşmazlıklarında AYM kararı esastır.”
Uyuşmazlık mahkemesi, 1 başkan, 12 asıl, 12 yedek üyeden oluşur. Hukuk ve ceza bölümlerine ayrılır. Her bölüm 1 başkan ve 6 üyeden meydana gelir. Hukuk ve ceza bölümleri toplanıp genel kurulu oluşturur.
Uyuşmazlık mahkemesi hukuk bölümüne, yargıtay hukuk genel kurulu ile danıştay genel kurulunca kendi daire başkan ve üyeleri arasından; askeri yüksek idare mahkemesi genel kurulunca da askeri hakim sınıfından olan daire başkan ve üyeleri arasından ikişer yedek ikişer asıl üye seçilir. Ceza bölümüne ise, yargıtay ceza genel kurulunca 3 as 3 yedek, askeri yargıtay genel kurulunca 3 as 3 yedek üye seçilir
Ders notu için tıklayınız. (pdf)
Anayasa Hukuku Notları -37
