Türk Tarihinde İlk Seçimden Günümüze
Türk siyasi hayatında ilk seçim uygulamaları Tanzimat dönemi ile başlamaktadır. İlk milletvekili genel seçimleri 1876 yılında ilan edilen anayasanın yürürlüğe girmesiyle başlayan 1. Meşrutiyet dönemi gerçekleşmiştir. Bu seçimler sırasında basit çoğunluk sistemi benimsenmiştir. Aynı yıl içinde ikinci bir seçim daha yapılmış, mebusan meclisi bir kez daha toplanmıştır fakat 93 harbinin çıkmasıyla parlemento dağıtılmıştır.
Siyasi partilerin de lduğu örgütlü seçim 2. Meşrutiyet zamanında yapılmıştır ve bu seçimde 3 parti yarışmıştır. Yine ilk seçimde olduğu gibi basit çoğunluk sistemi uygulanmıştır.
1942’ye kadar Türkiye’de çoğunluk sistemi uygulanmıştır. Sadece 1920’de yapılan seçim mutlak çoğunluğu aramıştır. 1946 yılına kadar hep 2 dereceli çoğunluk sistemi uygulanmıştır.Fakat bu yıldan sonra demokratikleşme düşüncesiyle basit çoğunluk uygulanmış ama tek dereceli yapılmıştır. Ülkede muhalif partiler olmamasına rağmen bağımsız ve aynı partiden farklı adayların seçime katılması demokratikleşmeye katkıda bulunmuştur.
NOT: 1950-54-57’de hep basit çoğunluk sistemi uygulanmıştır.
Seçimlerin kırılma noktası 50 seçimleridir çünkü yeni milletvekili seçim kanunu oluşturulmuştur. Bu seçimlerden sonra CHP ilk kez iktidar partisinden muhalefet partisine dönüşmüştür.
1961 yılında çıkarılan yeni milletvekili seçim kanunuyla birlikte orantılı temsil sistemine geçilmiştir.
1965 yılında Milli bakiye sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Bu sistem nispi temsil ile birlikte kullanılan ve oyların mecliste en adil şekilde temsilini sağlayan bir sistemdir. Milli bakiye sistemi küçük partilerin meclise girmesini sağlamış ve mecliste çeşitliliği artırmıştır. MHP’de ilk kez bu sistem sayesinde meclise girmiştir.
1969 seçiminden 1 yıl önce yeni bir yasa çıkarılmış ve buna göre d’Hondt geçilmeye çalışılmıştır. Ancak AYM’nin kararı ile baraj kriteri iptal edilmiş ve 1980 seçimlerine kadar barajsız d’Hondt sistemi uygulanmıştır.
80 darbesinden sonra Türkiye’de bütün siyasi partiler kapatılmıştır. Bu darbe Türkiye’de solu bitirmiştir. 80 darbesi sonrası 1983 seçiminde çevre ve ülke barajı ya da çift barajlı d’Hondt adı verilen sistem getirilmiştir. Sonrasında 87 ve 91 seçimlerinde çift barajın yanına kontenjan da eklenmiştir.
1995 yılından itibaren parti yasakları azalmış, seçilme ve oy kullanma yaşı düşürülmüştür. Karma sistem düşürülmüş fakat uygulanamamıştır. Çünkü AYM kararı iptal etmiştir. Sonra %10 barajlı d’Hondt’sistemi uygulanmaya başlanmış ve günümüze kadar gelmiştir. 2000’li yılların başına kadar Türkiye sürekli koalisyonlarla yönetilmiştir.
2002 yılı Türkiye’de seçimlerin diğer bir kırılma noktasıdır.AKP %66’lık temsil yetkisini kazanarak meclise girmiştir ve buna sebep olan baraj sistemidir. 2007 yılında oylar önceki döneme göre biraz daha orantılı dağıtılmıştır. 2011 seçimlerinde AKP’nin oyları artmasına rağmen temsil oranı düşmüştür çünkü meclise farklı partiler girmiştir.
NOT: 2002 ve sonrası Nispi temsil sistemi uygulandığı için daha adil sonuçlar çıkmıştır.
