HUKUK TARİHİ NEDİR ?
Milletlerin hukuk sistemlerinin kurallarının ve kurumlarının tarihi, felsefi ve fikri temellerini inceleyen bir disiplindir. Hukuk kuralları ve kurumlarının farklı medeniyetlerde aldığı biçimleri, bunların hangi faktörler altında ortaya çıktığını, toplumun ihtiyaçlarına ne şekilde yanıt verdiğini, birbirlerini nasıl etkilediğini inceler.
Aynı zamanda hukuk insanlık kadar eski olduğundan hukuk tarihinin araştırılması aynı zamanda beşeri canlıların da araştırılması anlamına gelir.
HUKUK TARİHİ KAVRAMININ ORTAYA ÇIKIŞI
Ortaya çıkışında alman hukukçu Savigny oldukça önemlidir. Fransız medeni kanununun iktibas edilmesine karşı çıkar ona göre hukukun gelişmesi halkın ruhunda meydana gelir. Kanunların ortaya çıkması için aşamalara ihtiyaç vardır. 3 aşamada gerçekleşir. Öncelikle örf adet olarak ortaya çıkar sonrasında hukukçu bunu işler ve son olarak meclis yasalaştırır. Savigny 2.aşamada olunduğunu savunur ve bununla hukuk tarihi önem kazanır.
OSMANLI’DA HUKUK TARİHİ
Osmanlı’da da hukuk tarihine ilişkin gelişmeler avrupayla paralel ilerlemiştir.
Hukuk tarihi ders olarak 2.meşrutiyetten sonra müfredata dahil edilmiştir. 1915 den sonra ise bu ders hakkında notlar dağıtılmaya başlanmıştır. İlk hukuk tarihi kitabı Mahmut Esad Seydişehri tarafından yazılmıştır. Cumhuriyet sonrasında ise Atatürk’ün iki arkadaşı Ağaoğlu Ahmet ve Sadri Maksudi Arslan bu dersi vermiştir. Uzun süre bu ders verilmemiş ancak 1980 den sonra YÖK’ün kurulması ile hukuk tarihi dersi tüm hukuk fakültelerinde zorunlu ders haline getirilmiştir.
DERSİN KULLANIM ALANI
1926 ya kadar uygulanan hukuka ilişkin bir sorun çıkması durumunda islam hukuku uygulanacağı zaman , kültürümüzde vakıflar çok önemli yer kaplar eski hukukla bağlantısı durumunda , sözleşme serbestisi ilkesi geçerli olduğu durumlarda taraflar islam hukukuna ilişkin sözleşme yaptığında, devletler özel hukukunda farklı milletlerden kişilere hangi hukukun ne şekilde uygulanacağı konusunda işe yarar.
Türk hukuk tarihi, türk hukuk tarihi ve İslamiyet sonrası hukuk tarihi olmak üzere ikiye ayrılır. İslamiyet sonrası hukuk tarihi genel olarak Osmanlı hukuk tarihi bağlamında ele alınır. Ancak Osmanlı hukukunu islam hukukundan ibaret sayamayız islam hukukuyla iç içedir ancak çok keskin farkları da mevcuttur. Osmanlı hukuk tarihi de kendi içinde klasik ve tanzimat olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki ayrım arasında çok ciddi farklar vardır. Mecelle Ahmet Cevdet Paşa tarafından Osmanlı’nın kendi hukukundan yola çıkarak oluşturulan ilk modern kanundur. Uzun yıllar başka ülkelerde uygulanmıştır. Cumhuriyet sonrası hukuk tarihi diye de bir ayrım yapılması mümkündür.
Hukuk tarihi kaynakları sınırlı ve çin iran temellidir. Kaynaklara dikkatli yaklaşılmalıdır. Mezar taşları ise bir diğer kaynaktır. En önemlisi 8.yy a ait Orhun Anıtları’dır. Bunlar hukuk belgeleri olmasa da yapılan işleri göstermeleri bakımından özellikle eski türk kamu hukukuna ilişkin bilgi verir. Bir de Uygurların özel hukuka ilişkin belgeleri vardır ki bunlar son derece önemlidir. Bunlar dışında iki büyük kaynak daha vardır bunlar Yusuf has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig ve Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divanı Lügatit Türk’tür. Buna 11.yyda Rus bilim adamları tarafından türklere ait yapılan çalışmalar da eklenebilir.
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK HUKUKU
Kağan’a tanrı tarafından kut verilmiştir. Ancak kağana tanrı tarafından kut verilmesi onun ilahi kutsal bir varlık olduğu anlamına gelmez. Eski türk devletleri teokratik değildir. Kağan’ın devlet başına geçmesi ırsidir. Geçme usulünde belirli bir yöntem yoktur. Bu geçiş kavgalı olmaktadır ki yansımaları Osmanlı Devleti’nde de görülmektedir. Ülüş sistemine göre ülke tüm hanedanın ortak malıdır. Eski türklerde doğu batı, kuzey güney, iç dış ayrımı vardır. Burada iki görüş ortaya çıkmaktadır. İlk görüş çifte kağanlıktır. Bunu kabul edersek devletin ikiye bölündüğü sonucuna varılır. Bu doğru değildir. Batı doğuya bağlıdır. İkinci görüş koşullu kağanlıktır. Kağan mutlak güç sahibidir yargı yetkisini istisna olarak kullanır. Örf adete göre yasa yapar. kurultay kağanın görüşlerini reddetme yetkisine sahiptir.