- Temel Hak ve Hürriyetler
Anayasada yer verilen en önemli konulardan biridir. Modern anayasaların genellikle en uzun bölümünü oluşturur. Bu kısımdaki hükümler, aynı zamanda anayasacılığın özüdür.
Bazı anayasalarda temel hak ve hürriyetler çok sınırlı bir şekilde tanınmıştır. Mesela 1958 Fransız Anayasasında temel hak ve hürriyetlere ayrılmış bir bölüm bulunmasa da başlangıç kısmında 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi’ne atıfta bulunulmuştur.
1787 ABD Anayasasının asıl metninde de bu bölüm bulunmaz ancak sonraki yıllarda yapılan değişikliklerle temel hak ve hürriyetler anayasaya eklenmiştir.
Modern anayasaların neredeyse hepsinde devletin temel organlarından önce görülen bu bölüm, Almanya’nın (1949) ve Hollanda’nın anayasalarında ilk maddeleri oluşturur.
- Devletin Temel Organları
Modern anayasalarda genellikle temel hak ve hürriyetlerden sonra bu bölüm bulunur. Bu kısımda devletin temel organları yasama, yürütme ve yargı şeklinde üçe ayrılarak düzenlenmiştir.
- Diğer Hükümler
Çağın ihtiyaçlarına göre belirlenen hükümlerin toparlandığı kısımdır.
- Anayasanın Değiştirilmesi
Anayasanın değiştiriliş usullerinin düzenlendiği bölümdür.
Anayasacılık Hareketleri
Devlet iktidarını sınırlandırıp bireylerin temel hak ve hürriyetlerini korumak amacıyla bir ülkede yazılı, katı ve diğer kanunlardan üstün bir anayasanın yapılmasını isteyen akıma anayasacılık denir. Bu akım 18.yy.ın sonlarında ortaya çıkmıştır. Yeryüzündeki ilk modern anayasa, 1787 ABD Anayasasıdır.
Şekli anlamda anayasası olan her devlet anayasal devlet değildir. Bazı siyasi iktidarlar, anayasayı sürekli ihlâl ederek onu fiilen etkisiz hâle getirebilmektedir. Bu sürece anayasasızlaştırma denir.
DİKKAT!!! Batı’daki anayasacılık hareketleri, yalnızca devlet yönetimini ve bireylerin özgürlüğünü sınırlandırmamış; “anayasanın üstünlüğü” ilkesini de beraberinde getirmiştir.
*Anayasacılık Dalgaları
- Birinci dalga (1787-1925): 1787 ABD Anayasası ile başlayıp 1920’lere kadar sürmüştür.
- İkinci dalga (1945-1958): II. Dünya Savaşı’nın son dönemlerinde başlayıp 1960’a kadar sürmüştür.
- Üçüncü dalga (1974-1978): 1974’te Portekiz’de Salazar rejiminin yıkılmasıyla başlasa da çok kısa zamanda kesintiye uğramıştır.
- Dördüncü dalga (1990-günümüz): SSCB ile Doğu Avrupa’daki sosyalist rejimlerin yıkılmasıyla başlamış ve hâlen devam etmektedir.
Anayasacılık ile İlgili Bazı Kavramlar
Anayasacılıksız anayasa; devlet iktidarını sınırlandırmayan ve temel hak ve hürriyetleri güvence altına almayan anayasalardır.
Anayasasız anayasacılık; yazılı bir anayasa olmadan anayasacılık düşüncelerinin gerçekleştirilmesidir. Ör: İngiltere
Suistimalci anayasacılık; anayasanın demokratik düzeni yok etmek için yavaş yavaş değiştirilmesidir.
-Bazı Ayrımlar
- Karl Loewenstein’in Görüşleri
- Normatif anayasa: Devlet ve halk tarafından gerçekten uygulanan ve uyulan anayasalardır. Ör: ABD Anayasası
- Nominal anayasa: Anayasal durumla gerçeklik arasında uyuşmazlıkların olduğu anayasalardır.
- Semantik (sahte) anayasa: Devlet iktidarını güçlendirip temel hak ve hürriyetleri güvence altına almayan anayasalardır. Ör: Eski sosyalist ülkelerin anayasaları.
- Giovanni Sartori’nin Görüşleri
- Garantist anayasa: Devlet iktidarını sınırlandırıp temel hak ve hürriyetleri koruyan anayasalardır. Ör: ABD ve Batı Avrupa ülkelerinin anayasaları
- Nominal anayasa: İktidarı düzenleyip sınırlandırmayan anayasalardır.
- Görünüşte (sahte) anayasa: Temel hak ve hürriyetlerin kanun metninde bulunduğu ancak bu hükümlerin fiilen uygulanmadığı anayasalardır.
