1982 ANAYASASI’NDA YER ALAN TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER
| Kişinin Hakları ve Ödevleri Negatif Statü Hakları ●Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı ●Zorla çalıştırma yasağı ●Kişi hürriyeti ve güvenliği ●Özel hayatın gizliliği ●KONUT DOKUNULMAZLIĞI ●Haberleşme hürriyeti ●Yerleşme ve seyahat hürriyeti ●Din ve vicdan hürriyeti ●Düşünce ve kanaat hürriyeti ●Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti ●Bilim ve sanat hürriyeti ●Basın hürriyeti ●Süreli ve süresiz yayın hakkı ●Basın araçlarının korunması ●Düzeltme ve cevap hakkı ●Kamu tüzel kişilerinin elindeki kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı ●Dernek kurma hürriyeti ●Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ●Mülkiyet hakkı ●Miras hakkı ●Hak arama hürriyeti | Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler Pozitif Statü Hakları ●Ailenin korunması ve çocuk hakları ●Dinlenme hakkı ●Sosyal güvenlik hakkı ●Çalışma ve sözleşme hürriyeti ●Çalışma hakkı ve ödevi ●Sendika kurma hakkı ●Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı ●Grev hakkı ve lokavt ●KONUT HAKKI ●Sağlık hakkı ●Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi ●Çevre hakkı ●Kıyılardan yararlanma ●Toprak mülkiyeti ●Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması ●Kamulaştırma ●Devletleştirme ve özelleştirme ●Sporun korunması ●Gençliğin korunması ●Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler | Siyasi Haklar ve Ödevler Aktif Statü Hakları ●Türk vatandaşlığı ●Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı ●Kamu hizmetlerine girme hakkı ●Mal bildirimi ●Vatan hizmeti ●Vergi ödevi ●Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçine başvurma hakkı |
| Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması: | ||
Doğal sınırlar: birinin özgürlük sınırı başkasının özgürlük sınırıdır
- Anayasal sınır: siyasi partilerinticaret yasağı vb
- Kanunı sınırlar: anayasını sözüne ve Ruhuna uygun
- Demokratik toplum düzeninin
- Laik Cumhuriyet gereklerine
- Ölçülülük ilkesine aykı olmayarak
- Özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen Özel sebeplere bağlı olarak
- Ancak Kanunla Sınırlandırılabılır
| Yerleşme hürriyeti: Kişinin istediği yerleşim yerine yerleşebilme, istediği yerleri gezebilme,dolaşma özgürlüğü DİKKAT: Suç işlenmesini önlemek Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak Toplumun ortak mallarını korumak gibi sebeplerden dolayı sınırlandırabilir. Seyahat hürriyeti: Suç unsuru oluşabilecek durumlardaSuç işlemesini önlemek Salgın hastalıkların yayılmasını engellemek amacı da bu özgürlüğün ksıtlanması Örn: COVID-19 salgınında uygulanan kısıtlamalar. | Zorla çalıştırma ve angarya yasağı: tutukluluk veya hükümlülük süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz. Yabancıların haklarını sınırlarken Anayasa mad. 16 da dikkate alarak kanunla sınırlandırabiliriz. |
Temel Hak ve Hürriyetlerinin Kötüye Kullanılamaması
Anayasa mad. 14 — Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri;
•Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı
•İnsan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.
Anayasa hükümlerinden hiçbiri
•Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin
yok edilmesini
•Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını
•Amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
| savaş seferberlik olağaüstü ahllerde milletarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması KISMEN VEYA TAMAMEN DURDURULABILIR DİKKAT: Yükarıda sayılan sebepler ile Temel hak ve Özgürlüklerin durdurulmasında öyle haklar vardır kı Asla Dokunulamaz. Bunlarda Çekirdek Haklar denir. Çekirdek alana dokunma yasaği: Anayasa mad. 15/2 da—çok önemli Hak ve İlkelerde oluşan bir çekirdek alan öngörülmüştür.Anayasa göre bu çekirdek alana olağanüstü hallerde hatta savaş halinde bile dokunulamaz.Mutlak olarak korunması gereken haklar | Çekirdek Haklar; savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında— Kişinin Yaşama hakkına dokunulamazMaddi ve Manevi Varlığının bütünlüğüne dokunulamazKimse Din, Vicdan, Düşünce ve Kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz.Suç ve cezalar Geçmişe YürütülemezMasumiyet Karinesi— suçlluğu mahkeme kararıyla saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılmaz |
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasında sistemler:
3 tane usul vardır
| İzin Usulü:Önleyici sistemde denir Bu usulde temel hak ve hurriyetlerin kullanılması için idari makamlardan önceden izin almak gerekir Örn: bina yapmak için ‘’İnşaat ruhsatı’’, otomobil kullanmak için—sürücü belgesi vb Bu örneklerde mülkiyet hakkı ve seyahat hürriyetinin kullanılması izne bağlıdır | Bildirim usulü:Bu usulde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması için izin alınmaya gerek yokSadece o temel hak ve hürriyetin kullanılacağı ideri makamlara bildirilirAmaç — kamu düzeni bakımından tehlikeli olabilecek bir temel hak ve hürriyetin kullanılacağı konusunda idarenin önceden haberdar olması Gerekli tedbirler alınması Örn: türkiye’de yürüyüş yapmak isteyen kişiler 48 saat önceden bulundukları yerin en büyük mülki amirine bildirimleri gerekmektedir | Serbestlik usulü:Düzeltici sistemdirTemel hak ve hürriyetlerin kullanılması için izin almaya gerek yokturÖnceden bir izin almaya veya bildirimde bulunmaya gerek yokturİlgili kişi temel hak ve hürriyetin bütün sorumluluğu kendisine ait olmaz üzere Serbestçe kullanır Bu hürriyetin kullanılmasında ortaya zararlı bir sonuç çıkmışsa, ilgili kişiye Düzeltilir Kişi zararı tazmın eder veya cezalandırılır Örn: kıtap yayınlamak için izin almaya yada bildirmeye gerek yok. Ancak yayınlanan kıtapta başkasına hakaret edilmiş ise veya suç işlenmış ise bunun hesabını daha sonra yazar ve yayıncı verir. |
Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması
| İç Koruma –İç Hukuk | Dış Koruma—Uluslarası Hukuk Yolları |
| Yasama organına karşı Anayasa yargısı | Yürütme organına karşı Teşriiİdari Yargısal başvuru | Özel kişilere karşı | Yargısal başvuru | Birleşmiş Milletler Çerçevesinde | Avrupa Konseyi Çerçevesinde (AİHM) Devlet başvurusuBireysel başvuru |
Yasama organına karşı:
Anayasal Koruma—Temel hak ve hürriyetleri yasama organına karşı korumanın en bilinen yolu—yazılı ve katıbir anaysada saymaktadır .Temel hak ve hürriyetler anayasının koruma altına girmiştir. Artık yasama organı temel hak ve hürriyetlere dokunması yasaklanmıştır. Ancak ülkede Anayasa organın olması şart. Anayasa Yargısı yoksa Yasama organı anaysada sayılan ve normalde dokunamiceği temel hak ve özgürlüklere müdahale edebilir. Temel hak ve hürriyetlere müdahale edilen kanunlar Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilir
Yürütme Organına Karşı:
İdari Yargı yoluyla koruma— yürütme organı temel hak ve hürriyetlerini koruna bilmesi için düzenleyici ve bireysel işlemlerine karşı yargı yolunun açık olması gerekir. İdarenin işlem ve eyleriyle ihlal eden kişiler bu işlemin iptal edilmesi,eylemin durdurulması ve uğranılan zarraın gideirlmesi için mahkemelere başvurabilmelidir
Özel Kişilere Karşi Koruma:
Adli Yargı Yoluyla koruma:Özel kişilerde diğer özel kişilerin temel hak ve hürriyetlerini ihlal edebilirler. Bir kişinin Temel hak ve hürriyetlerine hukuka aykırı şekilde yapılan bir müdahale medeni hukuk bakımından Haksız Fiil ve ceza hukuku bakımından yerine göre Suç oluşturur. İhlal eden kişi o kişiye karşı tazmınat davası veya ceza davası açabılır. İhlal eden kişi özel yada kamu kişisi olmasının bir önemi yoktur. Kişinin dokunulmazlığı ilkesini kişiye işkence ederek özel yada memur, polis yada kamu görevlisi ihlal edemez. Her konumda da adlı yoldan korunur.
Uluslarası Koruma:
Temel hak ve hürriyetler 2.ci dünya savaşindan sonra Uluslarası alanda da korunmaya başlanmıştır. Bu alanda organlar çeşitlidir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu ve İnsan Hakları Komitesi, İrk Ayrımcılığı Önlenmesi Komitesi, İşkencenin Önlenmesi Komitesi gibi komiteler ve bunların arasında en önemlisi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesidir.
Ders notu için tıklayınız.(pdf)
Anayasa Hukuku Genel Özet -1
