- Yasama organlarının oluşumu ve yetkileri anayasalarda belirlenirken çalışma düzenine ilişkin kurallar içtüzük ile belirlenir.
- Yasama organlarının kendi çalışma kurallarını kendisinin belirlemesine ‘işlevsel bağımsızlık’ denir. Kuvvetler ayrılığının bir gereğidir.
İÇTÜZÜK
- Yasama Meclisi’nin çalışmalarına ilişkin kurallardır. İşlevsel bağımsızlığı güvence altına alır.
- 1982 Anayasası’nın 95. maddesine göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarını kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür.”
- İçtüzüğü yapma yetkisi tek başına meclise aittir. Yasama organına ilişkin hükümleri somutlaştırdığı için ‘sessiz anayasa’ denilir. İçtüzüğün hukuki niteliği parlamento kararıdır.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi içüzüğü hakkında değişiklik teklifini sadece milletvekilleri verebilir. Teklifin görüşülmesinde kanun teklifindeki hükümler uygulanır.
- İçtüzük hükümlerinin yürürlüğe girmesi için, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararı olarak Resmi Gazete ’de yayınlanması gerekir. Cumhurbaşkanının onayına sunulmaz.
- İçtüzük, Anayasa Mahkemesi denetimine açıktır. Anayasa Mahkemesi, içtüzüğün anayasaya uygunluğunu şekil ve esas bakımından inceler. Bunun amacı, Anayasa’nın içtüzük yoluyla etkisiz hale getirilmesinin önlenmesidir.
- Anayasa Mahkemesi, sadece içtüzükleri denetlemekle kalmaz. İçtüzük değişikliği niteliğinde gördüğü meclis kararlarını da denetler. Anayasa Mahkemesi “eylemli içtüzük değişikliği” adı altında niteliği itibariyle bir içtüzük değişikliği olduğuna kanaat getirdiği bir parlamento kararını da denetlenmektedir.
- Eylemli içtüzük değişikliğinin olabilmesi için kararların düzenleyici nitelikte olmasına gerek vardır. Bir kere uygulamakla tüketilen meclis kararlarının içtüzük değişikliği kabul edilemeyeceğine karar verilmiştir.
BAŞKANLIK DİVANI
- Yasama organının idare birimidir. Bir başkan, dört başkanvekili, yedi katip üye, üç idare amirinden oluşur. Genel Kurul, Danışma Kurulu’nun teklifi üzerine katip üyelerin veya idare amirlerinin sayısını artırabilir.
- Divan oluşturulurken meclisteki partilerin oranlı temsili aranır. Siyasi parti gruplarının kendilerine düşen yerler için belirledikleri adaylar Genel Kurulca işaret oyu ile seçilir.
- Geçici Başkanlık Divanı, asıl başkanlık divanı kuruluncaya kadar görev yapar. Geçici Başkanlık Divanı’nda meclisin en yaşlı üyesi başkan, ikinci en yaşlı üye ise başkanvekilidir. En genç altı üye ise katiplik görevini üstlenir.
- Başkanlık Divanı için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır. İkinci devre için seçilenlerin görev süresi, o yasama döneminin sonuna kadar devam eder.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi başkan adayları, meclis üyeleri içinden meclisin toplandığı günden itibaren beş gün içinde Başkanlık Divanı’na bildirilir. Seçim, gizli oyla yapılır.
- İlk iki oylamada, üye tamsayısının üçte iki; üçüncü oylamada, üye sayısının salt çoğunluğu aranır. Dördüncü oylamada ise, üçüncü oylamada en çok oy alan iki aday arasında oy kullanılır ve en çok oyu alan seçilmiş olur.
- Başkan seçimi, aday gösterme işleminden sonra beş gün içinde tamamlanır.
- Siyasi Parti Grupları, başkanlık için aday gösteremezler. Başkanlıkta boşalma halinde, en yaşlı başkanvekili geçici başkanlık görevini üstlenir.
- Meclis Başkanı ve Başkanvekilleri, üyesi oldukları siyasi parti gruplarının meclis içinde ve dışında çalışmalarına katılamazlar. Tartışmalara müdahil olamazlar, oylamalarda oy kullanamazlar.
SİYASİ PARTİ GRUPLARI
- 1982 Anayasası’nın 95. maddesine göre, “İçtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarının meclisin tüm faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir. Siyasi parti grupları, en az yirmi üyeden meydana gelir.”
- 2017 Anayasa Değişikliği’nden sonra iktidar ve ana muhalefet partisi ayrımı yoktur.
- 2028 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’na göre, partinin Genel Başkanı milletvekili ise, parti grubunun da başkanıdır. Değilse, grup başkanı, grup üyeleri arasından grup iç yönetmeliğinde gösterilen yönteme göre seçilir.
- Siyasi parti grupları, genel görüşme ve Meclis araştırması açılmasını isteyebilir.
- Siyasi parti grupları, meclis görüşmelerinde diğer milletvekillerinden farklı ve öncelikli söz hakkına sahiptirler.
- İçtüzükçe ve Danışma Kurulu’nun teklifi Genel Kurul’un kararınca başka bir süre kararlaştırılmamışsa, siyasi parti grupları, komisyonlar ve hükümet adına yapılan konuşmalar 20; üyeler adına yapılan konuşmalar 10 dakika ile sınırlıdır. İkinci sefer konuşmalarda bunun yarısı kadar süre verilir.
- Mecliste en fazla üyeye sahip iki parti Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası açabilir.
KOMİSYONLAR
- Bir konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’na gelmeden önce görüşülüp olgunlaştığı kurullardır.
- Meclis Başkanlığınca kendilerine havale edilen işler hakkında rapor hazırlarlar. Başkanlığı sunarlar raporlar basılıp milletvekillerine dağıtılır. Ayrıca, o konunun mecliste görüşülmeye başlandığı ilk oturumun tutanağına eklenir. Genel Kurul kararı olmaksızın tek başına icrai nitelikte karar alamazlar.
- 16 tane komisyon vardır.
- Komisyonlara ilk devre için seçilenler 2 yıl, ikinci devre için seçilenler 3 yıl görev yapmak üzere toplam 2 seçim yapılır.
- Siyasi parti grupları herhangi bir komisyonda kendilerine verilen üyelikten çekilebilirler.
- Başkanlık Divanı, komisyonlarda görev alamaz.
- Raporu, Genel Kurul görüşmelerinde esas olan komisyona esas komisyon; kendilerini ilgilendiren yönü ve maddeleri üzerinde esas komisyona görüş bildiren komisyona, tali komisyon denir.
- Tali komisyonların görüş bildirmemesi, esas komisyonun raporunu hazırlanmasına engel değildir.
- Komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesine en az 48 saat sonra başlanabilir. En geç 45 gün içinde çalışmalar sonuçlandırılmadır.
DANIŞMA KURULU
- Anayasada değinilmeyen Danışma Kurulu, içtüzük ile düzenlenmiştir. Kararları bağlayıcı değildir.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı veya görevlendireceği başkanvekili başkanlığında, siyasi parti grup başkanları veya başkanvekillerinden oluşur.
- İçtüzükte Danışma Kurulu’nun tespitine, teklifine veya görüş bildirmesine bağlanmış bütün hallerde Danışma Kurulu yapılan ilk çağrıda toplanamaz ise, Meclis Başkanı veya siyasi parti grupları istemlerini doğrudan Genel Kurul’a sunabilirler.
MECLİSİN TOPLANMASI VE TATİLİ
- 1982 Anayasası’nın 93. maddesine göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır.”
- Meclis, bir yasama yılında en çok 3 ay tatil yapabilir. Ara verme veya tatil sırasında Cumhurbaşkanı tarafından doğrudan doğruya toplantıya çağrılabilir. Meclis Başkanı da doğrudan ya da üyelerin beşte birinin yazılı isteği üzerine toplantıya çağırabilir.
- Meclisin ilk toplantısı kendiliğinden toplanma şeklindedir. Kesin seçim sonuçlarının TRT kanallarında ilanını takip eden beşinci gün, saat 15:00’da toplanılır. Bu toplantıda milletvekili yeminleri gerçekleştirilir.
- Danışma Kurulu’nun tavsiyesi, Genel Kurul’un oylaması ile Türkiye Büyük Millet
Meclisi çalışmalarına 15 günü geçmemek kaydıyla ara verebilir.
- Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurulca başka bir karar alınmadığı müddetçe, Türkiye Büyük Millet Meclisi 1 Temmuz’da tatile girer. Bir yasama yılında
3 aydan fazla tatil yapılamaz. Tatil sırasında Cumhurbaşkanı veya TBMM Başkanı tarafından toplantı çağrısı yapılabilir. Yeterli çoğunluk sağlanamazsa çağrı düşer.
TOPLANTI VE KARAR YETER SAYISI
- 1982 Anayasası’nın 96. maddesine göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün işlemlerinde üye tam sayısının en az üçte biri ile toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasa’da başka bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı, hiçbir şekilde üye tam sayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.”
- Anayasa’da özel bir karar sayısı belirtilmiş olan durumlara ‘nitelikli karar sayısı’ denir.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi, içtüzük hükümlerine göre kapalı oturum yapabilir. Bu oturumdaki görüşmelerin yayımı, Türkiye Büyük Millet Meclisi kararına bağlıdır.
- Genel Kurul’da oylama üç ayrı şekilde yapılır: İşaretle oylama, açık oylama, gizli oylama.
- İşaretle Oylama: Üyelerin el kaldırması; tereddüt halinde ayağa kalkmaları; 5 üyenin ayağa kalkarak teklif etmesi halinde de salonda olumlu ve olumsuz olayların ikiye bölünerek sayılmaları suretiyle yapılır. Açık ve gizli oylamanın zorunlu olduğu belirtilmeyen hususlarda, kaide olarak işaret oyuna başvurulur.
- Açık Oylama: Üzerinde milletvekilinin adı, soyadı ve seçim çevresinin yazılı olduğu oy pusulalarının kutuya atılması veya elektronik oylama mekanizmasının çalıştırılması yahut ad cetvelinin okunması üzerine adı okunan milletvekilinin ayağa kalkarak kabul, çekimser veya ret oyunlarından birini yüksek sesle söylemesi ve katiplerin not alması ile yapılır.
- Gizli Oylama: Üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kürsüden kutuya atılması ile yapılır. Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yuvarlak çekimser, kırmızı yuvarlak ise ret oyunu temsil eder. Gizli oylama 20 milletvekilinin istemi üzerine yapılır. Ancak, Anayasa’da şu durumlarda da gizli oylamanın olması gerektiği düzenlenmiştir:
- Anayasa değişiklik tekliflerinin oylanması
- Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı seçimi
- Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görevi sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin üyeliğinin düşürülmesi kararı
- Meclis soruşturması sonrası Yüce Divan’a sevk kararı
Ders notu için tıklayınız.(pdf)
Anayasa Hukuku Notları -21
