MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLĞİ:
➢ 18 yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir ➢ En az ilk okul mezunu olmak ➢ Kısıtlı olmamak ➢ Askerlikle ilişiğinin bulunmaması ➢ Kamu hizmtinden yasaklı olmamak ➢ Taksırlı suçlar hariç toplam 1 yıl veya daha fazla hapis ile ağir hapis
cezasına hüküm giymemiş olmak ➢ Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inanci
kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartcı suçlarla, kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik sularından hüküm girmemiş olmak, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler.
Görevlerden Çekilmedikçe Milletvekili Adayı Olamayanlar:
➢ Hakimler ve savcılar ➢ Yüksek yargı Mensupları ➢ Yükseköğretim kurumlarındaki
Öğretim elemanları ➢ YÖK üyeleri ➢ Kamu kurum ve kuruşlarının Memur
statüsündeki görevliler ➢ İşçi niteliği taşimayan diğer kamu
görevliler ➢ Silahli Kuvvetler mensupları
Kamu da açalişan işçilerin Milletvekili Adayı olabilmesi için işinden istifa etmesine gerek yoktur
Bir adayın Milletvekili seçilme şartlarına sahip olup olmadığına YSK bakar.
DİKKAT:
• Hakim ve savci
• Yüksek yargı organları mensupları
• Silahli Kuvvetler mesupları
Yükarıda saydığımız 3 meslek grubu, eğer Milletvekili seçilemezlerse Mesleklerine geri dönemezler.
• Diğer sayılan aday daylığından Aday gösterilmez veya seçimi kaybetmeleri durumunda YSK’nın kesin seçim sonularını ilan ettiği tarihten itibaren 1 ay içerisinde müracaat etmeleri halinde eski mesleklerine dönebilirler.
SEÇİMLERİN GENEL YÖNETİM VE DENETİMİ: YÜKSEK SEÇİM KURULU
Anayasa madde 79- Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını kabul etme görevi YSK’unundur. YSK’unun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.
Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.
YSK yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.
Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi işlemlerinin genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre olur.
TBMM’nın GÖREVLERİ
• TBMM Başkanını seçer
• Kamu baş denetçisini seçer→2010 değşikliği
• Anayasa Mahkemesine 3 üye seçer → 2010 değişikliği
• HSK’nın 7 üyesini seçer → 2017 değişikliği
• Sayıştay Başkanı ve üyelerini seçer
• RTÜK üyelerini seçer
• Kanun koymak, kaldırmak
• Anayas Değişikliği yapmak
• Genel Af ve Özel Af ilanı yapmak
• Milletarası Antlaşmalar onaylanmasını uygun bulmak
• OHAL ilanının onaylar, reddeder, kaldırır ve süresini üzatır
• Bütçeve kesin hesap teklifini görüşüp, karar vermek
• Svaş ilanına karar vermek
• TSK’nın yabanci ülkelere gönderilmesini karar vermek
• Kalkınma planlarını onaylamak
• Seçimlerin yenilenmesine karar vermek
SEÇİMLERİN BAŞLANGİCİ VE SEÇİM TAKVİMİ
TBMM seçimleri 4 halde yenilenir:
1. Meclisin seçim döneminin sona ermesiyle →TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir ayni gün yapılır
2. Meclis erken seçim kararı almasıyla
3. TBMM seçimlerinin Cumhurbaşkanınca yenilenmesi→ fesih Anaasa madde 116- Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve Cumhurbaşkanının
göreve başlamasına kadar devam eder.Bu şekilde seçilen Meclis ve Cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır.
4. Genel seçimlere 1 yıl ve daha az bir süre kalmışken Cumhurbaşkanlığı
makamının herhangi bir nedenle boşalması
SEÇİM TAKVIMI
Not: seçimlerin başlangıcı ve arasındakı zaman dilimine Seçim takimı denir.
Seçimlerin bitiş tarihi → milletvekillerinin tutanakların YSK tarafından Resmi Gazetede ilan edilidği tarihtir.
Seçimlerin başlangiç tarihi → oy verme gününden geriye doğru hesaplanarak 60 gün sürenin ilk günüdür.
• TBMM’nın seçim dönemi→ TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri aynı gün ve 5 yilda bir yapılmaktadı. Siresi biten Milletvekili yeniden seçilebilir.
• TBMM Yenilenmesi → Erken Seçim → TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerini yenilenme yetkisi → TBMM ve Cumhrbaşkanına verilmiştir.
• Seçimlerin Geriye bırakılması → savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse, TBMM seçimlerin 1 yıl geriye bırakılmasına karra veebilir.
SEÇİMLERİN GERİYE BIRAKILMASI (ERTELENMESİ)
Anayasa madde 78- Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse, TBMM, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.
TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde, ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç ay içinde yapılmasına karar verilir.
Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz.
Yukarıda yazılı hallerden ayrı olarak, bir ilin veya seçim çevresinin, TBMM’de üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır. Bu fıkra gereği yapılacak seçimlerde Anayasanın 127 nci
maddesinin üçüncü fıkrası hükmü (Mahallî idarelerin seçimleri, 67 nci maddedeki esaslara göre beş yılda bir yapılır) uygulanmaz.
SEÇİM İLKELERİ
Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçimlerin Serbestliği:Bu ilke vatandaşların hiçbir baskı ve zorlama olmadan oy kullanabilmelerini ifade eder. Ama anayasamız ‘’mecburi’’ oy sistemini kabul etmiştir.
Genel Oy İlkesi: Maddi ve cinsiyet gibi farklılıklarına bakılmaksızın tüm vatandaşların oy hakkına sahip olmasını ifade eder.
Eşit Oy İlkesi:Her seçmenin bir tek oya sahip olmasıdır.
Tek Dereceli Seçim İlkesi:Tek dereceli seçim,seçmenlerin temsilcileri aracısız yani doğrudan seçmesidir.
Gizli Oy İlkesi: Oyun gizli olarak verilmesi, kullanılmasıdır.
Açık Sayım ve Döküm İlkesi: Oyların sayımının açık olarak yapılmasıdır.
Seçimlerin yargı organlarının yönetim ve denetimi altında yapılamsı ilkesi
Kişisel oy veya oy hakkının kişiselliği(şahsiliği) ilkesi:Kişinin sandığa bizzat giderek oy pusulasını kendi eliyle atmasıdır.
ADAYLIK
1. Bağımsız aday aday gösterilmeksizin YSK’ya şahsen başvuru yapar. 2. Siyasi partiler ise aday gösterebilmesi için seçime katılma yeterliliğini
yerine getirmelidir.
• Milletvekili adayları bağımsız veya partili olmak üzere ikiye ayrılır.
• Bağımsız adaylık, aday olmak isteyenlerin kendi istekleri ya da belli sayıdaki seçmenin yazılı önerileri ile olabilir.
• Adaylığın seçmenler tarafından önerilmesi halinde, ilgilinin yazılı olarak buna
muvafakat etmesi gerekir.
• Milletvekili seçimi sonucunda bağımsız adayın aldığı oy seçilmesine yetmezse,
emanete alınan para hazineye gelir yazılır. Ölen veya kanuni süre içinde adaylıktan
vazgeçen veya adaylıkları reddedilen veya belirtilen sayıdan çok oy alan bağımsız
adaylara ve kanuni mirasçılarına seçimden sonra müracaat etmeleri halinde emanetteki para geri verilir.
• Siyasi partiye kayıtlı olmayan kimselerin de bağımsız aday olarak bir parti listesinden aday gösterilmesi mümkündür.
• Siyasi parti adaylığı, önseçim veya parti organlarınca belirleme yöntemine göre ikiye ayrılır. Bunların tercihi siyasi partinin takdirindedir. Partiler adaylarını tüzüklerinde belirleyeceği herhangi bir yöntemle belirleyebilir, seçebilir.
• Adaylar parti organlarınca; parti merkezi tarafından, partili delegeler tarafından, parti üyelerinin bütünü tarafından olmak üzere üç yöntem ile belirlenebilir.
• Partili delegeler tarafından aday belirleme sürecinde delegeler adayları seçer.
• Partiye kayıtlı tüm seçmenlerin bir ön seçimi ile de adaylar belirlenebilir. Türkiye’de çok partili hayata geçirdikten sonra ön seçim de uygulanmıştır.
• Siyasi partiler ön seçim ya da aday yoklaması yaptıkları seçim çevresinde, toplam
TBMM üye tam sayısının %5’ini aşmamak üzere ilinin seçim çevresini, aday
listesindeki sırasını, önseçim veya aday yoklaması en az 30 gün içinde YSK’ ya
bildirmek koşulu ile ‘merkez adayı’ gösterebilirler.
• Yapılan ön seçimde Siyasi Partiler Kanunu’nun ön seçim hükümleri uygulanır.
• Aday tespitinin yapılacağı gün, YSK tarafından genel seçimlerden en az 75 gün önceki
bir tarih belirlenip ilan edilir. İl ve ilçelerde yapılacak aday tespiti bütün yurtta aynı
günde yapın.
• Genel seçim için kabul edilen seçim çevresi, aday tespiti için de kabul edilir.
Dikkat: kemal gözler kitabından syf. 188 da iyi partının örnek olayına mutlaka bak.
SEÇİM SİSTEMİ
ÇOĞUNLUK SİSTEM Bu sistemde tek- turlu çoğunluk sisteminin tek isimli ve listeli olarak 2’ye ayrılır
1. İngiltetre ve Amerikada uygulanan tek-turlu
çoğunluk sisteminde seçim çevreleri bir milletvekliliktir. O seçim çevresinde en çok oyu almış olan aday seçilir 2. Listeli tek-turlu çoğunluk sisteminde seçim
çevrelerinde birden fazla milletvekili çıkar. Bir seçim çevresinden en çok oy alan partı o seçim çevresinin tüm milletvekillerini kazanmış olur.
NİSPİ SİSTEM Bu sistemde her partı oy oranında milletvekili çıkartır. Bu sistemde yapılan ilk işlem seçim kotasının bulunmasıdır. Bu kota bir seçim çevresinde kllanılan geçerli oylar toplamının o seçim çevresinin çıkaracği milletvekili sayısına bölünmesiyle bulunur.
Seçim sisteminde ayrıca bir çok usül kullanılmaktadı:
Nıspi Temsil Sistemi-D’Hondt Usulü
Seçim çevresinde oyların paylaştırılması işleminde artık oy ve açık milletvekilliği bırakmayan bir usuldür. Seçim kotası bulunmaz ve dolayısıyla partilerin aldığı oylar seçim kotasına bölünmez. Seçime katılmış siyasi partilerin adları alt alta ve aldıkları geçerli oy sayıları da hizalarına yazılır. Siyasi partilerin oy sayıları, önce bire, sonra ikiye, sonra üçe…vs – o çevrenin çıkaracağı mv sayısına ulaşılıncaya kadar – bölünür. Elde edilen paylar ayrım yapılmaksızın en büyükten en küçğe doğru sıralanır. Seçim çevresinden çıkacak mv sayısı kadar bu payların sahibi olan partilere ve bağımsız adaylara rakamların büyüklük sırasına göre mv tahsis olunur. Örneğin 5 milletvekili çıkaran ve 100.000 geçerli oyun kullanıldığı bir seçim çevresinde A partisi 36.000, B partisi 30.000, C partisi 24.000, D partisi 10.000 oy almışsa d’Hondt usulüne göre milletvekilleri su şekilde paylaştırılır.
Partiler 1’e bölme 2’ye bölme 3’e bölme 4’e bölme 5’e bölme
A Partisi 36.000 18.000 12.000 8.000 7.200
B Partisi 30.000 15.000 10.000 7.500 6.000
C Partisi 24.000 12.000 8.000 6.000 4.800
Bu durumda A partisi 2 mv, B partisi 2 mv, C partisi 1 mv çıkarır. D partisi ise mv çıkaramaz. Türkiyede uygulanmaktadır.
Son kalan milletvekilliği için eşit rakamlar bulunduğu taktirde adaylar arasında kura çekilir.
%10’luk ulusal barajı aşamayan partiler milletvekili dağıtımına dahil edilmez.
2.Yüzde 10’luk ulusal baraj
10 Haziran 1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu,
33’üncü maddesinde “ülke barajı” da denilen bir “genel baraj” kabul etmiştir. Bu Kanunun 33’üncü maddesine göre, genel seçimlerde ülke genelinde, ara seçimlerde de ara seçim yapılan çevrelerin tümünde geçerli oyların %10’unu geçmeyen partiler milletvekili çıkaramazlar. Yüzde 10’luk genel
barajın getirilmesinin altında küçük partilerin Türkiye Büyük Millet Meclisine girmesini engellemek suretiyle istikrar yaratmak amacı yatmaktadır.
3. “Temsilde Adalet” ve “Yönetimde İstikrar” İlkeleri
Bu iki ilkenin olumlu ilkeler olduğu şüphesizdir. Ancak bu iki ilkenin birbiriyle çatışan ilkeler olduğu da bir gerçektir. Çatışan olumlu değer, birbirini götürür ve ortaya olumsuz bir değer çıkarır. Kanımızca, birbiriyle çatışan iki olumlu değerin uzlaştırılması zaten mantıken mümkün değildir.
4.Seçim kanunlarının uygulanma tarihi
Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz. Bu hükmün amacı seçimlerden önce yapılan ve sırf iktidar partilerini korumaya yönelik değişikliklere karşı ülkeyi korumaktır.
5. Yürürlülükten kaldıran düzenlemeler
• Tercihli oy
• Seçim çevresi baraji
• Kontenjan adaylığı
• Türkiye milletvekilliği→ milletvekili seçim kanununda 550 milletvekili 100’ünün seçim çevreleri düzeyinde değil, ülke düzeyinde seçilmesi esas getirilmiştir.
Ders notu için tıklayınız.(pdf)
Anayasa Hukuku Genel Özet -4
