SUÇUN MADDİ UNSURLARINDA VE NİTELİKLİ HALLERİNDE HATA

Failin kasten hareket edebilmesi için maddi unsurları bilmesi gerekir. Maddi unsurların bilinmemesi hataya yol açar.

Hata; kişinin bilmeme, yanlış veya eksik bilmeye dayalı tasavvuruyla gerçek arasındaki uyumsuzluktur. Şayet fail suçun maddi unsurlarını bilmiyor ya da yanlış bir bilgiye sahipse hatadan söz edilir. Hata nedeniyle irade bozuk olarak ortaya çıkar. İlk olarak nasıl bir hata haliyle karşı karşıya olunduğu incelenmelidir. (Bu notumuzda kastı ortadan kaldıran hata halleri incelenecektir.) TCK’da dört tür kastı kaldıran hata hali vardır:

1-      Suçun maddi unsurlarında hata

Madde 30- (1) Fiilin icrası sırasında suçun kanuni tanımındaki maddi unsurları bilmeyen bir kimse, kasten hareket etmiş olmaz. Bu hata dolayısıyla taksirli sorumluluk hali saklıdır.

Kişi maddi unsurlarda hataya düştüğü zaman kastın bilme unsuru ortadan kalkacağı için artık kasttan bahsetmek söz konusu olamayacaktır. Dolayısıyla maddi unsurlarda hata kastı ortadan kaldırır. Bu halde kişinin taksirli sorumlu tutulabilmesi için kişi gerekli dikkat ve özeni gösterseydi böyle bir netice meydana gelmezdi diyebilmek ve suç tipinin taksirli halinin kanunda düzenlenmiş olması gerekir.

Suçun konusunda hata: Konuya ilişkin bir hataya düşülmesi durumunda bu hal ortaya çıkar.

ÖR: Bir avcının av hayvanı sanarak arkadaşına ateş etmesi ve arkadaşının ölümüne sebebiyet vermesi durumunda avcı gerçekten av hayvanını vurmuş olsaydı kasten işlenmiş bir suç oluşmayacaktı. Bu nedenle kasten değil taksirli fiilinden sorumlu tutulacaktır. Çünkü gerekli dikkat ve özeni gösterseydi ateş ettiği şeyin bir av hayvanı değil arkadaşı olduğunu bilebilecektir denir.

Nedensellik bağında hata: Suçun kanuni tanımında netice ayrıca öngörülmüşse neticeli suç olarak tanımlanır ve nedensellik bağı kavramı ortaya çıkar. Nedensellik bağındaki önemsiz sapmalar nedensellik bağındaki hata olarak değerlendirilmez.

ÖR: Fail yüzme bilmeyen mağduru boğulsun diye suya itiyor fail düşerken kafasını taşa çarpıyor ve ölüyor. Bu durumda nedensellik bağında bir hata söz konusu olmaz. Kişi kasten öldürme suçundan sorumlu tutulacaktır. Ancak adeta yeni bir nedensellik serisinin başladığı durumlarda oluşan neticeden sorumluluk doğmaz.

Tersine unsur yanılgısı: Fail başkasına zarar vermek isterken hataya düşerek kendisine bir zarar vermişse suçun yapısı gereği fail sorumlu tutulamaz.

ÖR: Bir kişi başkasının zannederek kendisinin bir eşyasını çaldığında hırsızlık suçundan sorumlu tutulamaz. Ancak burada ortaya çıkan sorun failin teşebbüsten sorumlu tutulup tutulamayacağıdır. Türk hukukunda tersine unsur yanılgısının olduğu durumlarda kişi neticeden sorumlu tutulamayacağı gibi elverişlilik olmadığından suça teşebbüsten de sorumlu tutulamayacaktır.

Hukuka uygunluk sebeplerinin maddi koşullarında hata: Bu durumda da kastın kalkması söz konusu olur. Konuya ayrıntılarıyla ileride değinilecektir. Yine de bir örnek vermek gerekirse, kişi kendisine saldırıldığını zannederek meşru savunma yapar ve karşısındakine zarar verir. Bu durumda kişinin kastının ortadan kalktığı kabul edilir.

2-      Suçun nitelikli hallerinde hata

Madde 30/2: Bir suçun daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli hallerinin gerçekleştiği hususunda hataya düşen kişi, bu hatasından yararlanır.

Suçun daha fazla veya az ceza verilmesi gereken nitelikli hallerde bir hataya düştüğünde hatasından yararlanır.

ÖR: Kişi babasını öldürmek isterken yanlışlıkla bir başkasını öldürür. Bu durumda TCK madde 82’nin (d) bendinde sayılan nitelikli hal gerçekleşmemiştir dolayısıyla kişi bu hatadan yararlanır ve madde 81 bakımından sorumlu tutulur. Veya tam tersi kişi başkasını öldürmek isterken hataya düşerek babasını öldürür. Bu durumda kişinin kural olarak kasten öldürme suçunun nitelikle halinden sorumlu tutulması gerekirken kişi hatasından yararlanır ve nitelikli halinden sorumlu tutulmaz.

Sapma Halleri hata kapsamında değerlendirilmez.

ÖR: Fail A kişisini öldürmek kastıyla ateş ediyor ve kurşun A’nın yanında bulunan B’ye geliyor ve B ölüyor. Bu durumda failin kastı ortadan kalkmaz ve fail hem teşebbüsten hem de tamamlanmış suçtan sorumlu tutulur.

Yorum hatası halleri kastı kaldıran hata kapsamında değerlendirilmez. Failin ceza sorumluluğu yine de vardır. Fail burada kanunun yorumunda hataya düşmektedir.

• Ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenlere ilişkin hata
• Haksızlık hatası

*3. ve 4. maddeye sonradan değinilecektir. *