BORÇLAR HUKUKUN KONUSU VE TEMEL KAVRAMLARI
•Medeni hukukta kişiler arası borç ilişkileri borçlar hukuku kısmında düzenlenir.
•Borçlar Kanunu İsviçre’den iktibas edilmiştir. Fakat İsviçre’de medeni kanun ve borçlar kanunu ayrı düzenlenmemiştir. Bizim hukukumuzda ayrı düzenlenmesinin sebebi ise kanunlaştırma faaliyetlerinin gidişatından kaynaklanmaktadır fakat bizdeki ayrımda şekli bir ayrımdır.
•Borçlar kanunundaki hükümler yalnızca borçlar hukuku alanında değil medeni hukukun diğer alanlarında da uygulanabilir fakat bunun için iki şart gereklidir. Bu durum medeni kanunumuzun 5. Maddesinde de açıklanmıştır
(Madde 5- Bu Kanun ve Borçlar Kanunun genel nitelikli hükümleri, uygun düştüğü ölçüde tüm özel hukuk ilişkilerine uygulanır.)
Buradan anlaşılacağı üzere:
•Çözülmesi gereken olay için medeni kanunda bu durumu çözecek hüküm düzenlenmemiş olmalıdır
•Uygulanacak olan borçlar kanunu hükmü, uygulanacağı medeni hukuk alanının niteliğine ters düşmemelidir.
Borçlar kanunundaki genel ve özel hükümlerin uygulanması
1) Bir konu sadece özel kısımda veya sadece genel kısımda düzenlenmişse o zaman mevcut hüküm uygulanır
2) Eğer özel hüküm varsa genel hükmün uygulanmasının önüne geçer fakat özel ve genel hüküm birbirini tamamlar nitelikteyse birlikte uygulanırlar
3) Konu hem özel kısımdaki hem de genel kısımdaki hükmün uygulanma alanına giriyorsa iki hüküm yarışır
Borçlar kanunu hükümlerinin medeni hukukun diğer alanlarında uygulanmasında çeşitli şekiller vardır
1-TMK’nın açıkça TBK hükümlerine atıf yapması
2- TBK hükümlerinin (sözleşme teselsül koşul zamanaşımı) ilişkinin niteliği engel olmadıkça doğrudan uygulanması
3- TBK hükümlerinin medeni hukuka kıyasen uygulanması
BORÇLAR HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI
–Borç ve Borç ilişkisi
–Edim
–Alacak hakkı ve talep
–Borç ve sorumluluk
BORÇ
•Dar anlamıyla borç borçluyu alacaklıya karşı bir edimi yerine getirme yükümlülüğü altına sokan hukuki bir bağdır.
•Geniş anlamıyla borç ise taraflar arasında çeşitli borçların kaynağını teşkil eden ilişkidir bu anlamda tüm sözleşmeler bir borç ilişkisi oluşturur ve genelde borç ilişkisi geniş anlamda kullanılır.
•Geniş anlamda borç ilişkisinin nitelendirilmesini sağlayan borçlar asli borçlardır borç ilişkisinin sürekli sayılıp sayılmaması borçlu temerrüdü nedeniyle sözleşmeden dönme imkanının doğup doğmaması ve ifa imkansızlığının sonuçlarının belirlenmesi bakımından asli borçlar önemlidir.
•Satılan malın teslimi ve mülkiyetin nakli borcu asli borçtur fakat bir de yan borç kavramı vardır. Örnek verecek olursak mal teslim ederken ambalajlanması yan borç kavramını açıklar
EDİM
•Borçlunun borcunun konusuna edim denilir. Genel olarak borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu davranıştır. Edim alacaklıya maddi veya manevi yarar sağlayacak her davranış olabilir. 3 tarzda karşımıza çıkabilir
-Verme (dare)
-Yapma (facere)
-Yapmama (non facere)
•Edim olmayan borç ilişkisinin olabileceği gibi borç olmayan edimin ifası da olabileceği doktrinde ifade edilir
EDİM ÇEŞİTLERİ
-Davranış biçimi açısından olumlu müspet ve olumsuz menfi edimler olabilir
•borçlunun yükümü bir şeyi yapma veya verme ise olumlu bir şey yapmama ise olumsuz edimdir
•Olumlu edim şahsi veya maddi borç olabilir. Borçlunun bedeni veya fikri gücü ile yerine getirilecekse şahsi, malvarlığından yerine getirilecekse maddi borçtur.
•Genelde edim hem şahsi hem maddi nitelik taşır. Örneğin satış sözleşmesinde mülkiyetin devri malvarlığından karşılanırken hukuki bir işlem yapması ise şahsi nitelik taşımaktadır.
•Olumsuz menfi edim ise kaçınma ve katlanma şeklinde olabilir. Kaçınma şahsi nitelik taşırken katlanma maddi nitelik taşımaktadır.
-edimin belirlenmesi açısından türüyle neviyle belirlenen edimler ve seçimle belirlenen edimler ayrımı vardır.
•sade tür belirtilip miktar olarak belirlenmişse tür borcundan bahsedilir. Fakat niteliklerine göre ferden belirlenmiş borçsa parça borcudur genellikle tür borcunun konusu misli eşya parça borcununki ise gayri misli eşyadır fakat bu her zaman böyle olacak diye bir durum söz konusu değildir. Örneğin misli eşya niteliği taşıyan şeyler de parça borcunun konusu olabilir yapılan sözleşmede a markasının b model arabası yerine b model arabalardan ayırt edilmiş plakalanmış bir aracın sözleşme konusu edim olması buna örnektir
•Borcun konusu birden çok edim teşkil edip bunlardan seçilecek bir veya birkaçı ifa edilecekse seçimlik borçtur. Seçimlik borç tür-parça veya yapma borcu olabilir.
-İfa Süresi Bakımından Ani-Sürekli-Aralıklı veya Dönemli Edimler
Ani edim – alacaklının ifaya olan çıkarın gerçekleşmesi zamanla ölçülemeyecek bir an içinde gerçekleştiği edim türüdür.
Buna örnek satım sözleşmesidir. Mesela bir terinin bir elbiseyi dikip teslim etmesi alacaklıya teslim anına kadar ifa değeri taşımadığından ani edimli borç ilişkisi yaratır.
Borçlunun borcunu sürekli bir davranışla ifa edilebileceği hallerde sürekli edim söz konusudur. Bir borç ilişkisinde asli borçlardan en az biri sürekli edimi gerektiriyorsa o borç ilişkisi sürekli borç ilişkisidir. Genelde yapmama borçları buna örnektir.
Aralıklı ve dönemli edimler
Borçlunun zaman içimde düzenli veya düzenli olmayan aralıklarla borcunu ifa etmesinde aralıklı edimden söz edilir. Aralıklı edimlerin düzenli aralıklarla olması halinde dönemli edimler söz konusu olur.
-Edim yükü içermeyen borçlar
•Edim yükümden bağımsız olan özen ve davranış borcu bu borç türüne örnektir.
•Bu borç türünde herhangi bir edimi yerine getirme söz konusu olmadığı için ifasında temerrüde düşmek imkansızlığa uğramak ifasını talep etmek ve ifaya zorlamak söz konusu olamaz.
•Bu borç ilişkisinin kabulünde çoğunlukla TMK madde 2 dürüstlük kuralından faydalanılır.
•Bu borcun en önemli işlevi yakın ilişki içerisine giren taraflar arasında bir sözleşme kurulmadığı zaman birbirlerine verdikleri zararlardan ötürü TBK 112 borca aykırılık hükümlerine tabi olmalarıdır.
