Sosyal kamu kurumları anayasada güvence altına alan sosyal hakları, sağlık ve emeklilik ilgili haklarını hayata geçiren kurumlardır. Sosyal kamu kurumlarının yerine getirdiği hizmetler sosyal kamu hizmetleri olarak karşımıza çıkar. Sosyal Güvenlik Kurumu ve Türkiye İş Kurumu olarak örnek verebiliriz. Çalışma hayatı esnasında kişilere sunulan sağlık güenceleri ve emeklilik hayatına karşı sunduğu ücret güvencesine dayanır. Türkiye İş Kurumu ise çalışma hakkı ile bağlantılı kişilerin işsiz olduğu dönemde hizmet sunan bir kamu kurumudur. Bunun yanı sıra belli bir miktarda işsizlik maaşının ödenmesini sağlayan kurumdur. Şu anda 4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde düzenlenmiştirler. Kar elde etme amaçları yoktur. Sosyal yardım ve güvenlik hizmeti sunarlar. Özel sektör sağlık sigortası gibi şeyleri kar amacı güderek yapar. SGK’da zorunlu üyelik vardır. Zorunlu kesilen primler vardır. Dışa karşı olan işlemlerinde özel hukuka tabidirler. Kamu gücünden gelen yetkiler kullanırlar.
BİLİMSEL TEKNİK KÜLTÜREL KAMU KURULUŞLARI
Üniversiteler, içinde bulunduğumuz bir tüzel kişiliktir. TRT,TÜBİTAK,TÜBA,TSE gibi kuruluşlar da vardır. Bir kısmı bilimsel bir kısmı teknik bir kısmı kültürel anlamda hizmet sunan kamu kurumlarıdır. Bu faaliyet alanları eskiden özel kesimin dahil olduğu alandır. Örneğin sanat alanında ilk olarak özel topluluklar tarafından yerine getirilen faaliyetlerdi. Bu alanda bir tüzel kişilik oluşturarak devlet sonradan dahil olmuştur. TRT ve Üniversitelerin anayasal dayanıkları vardır.
Üniversiteler
Osmanlı döneminde Darül Fünun vardı. Yönetiminde özerklik vardı.Cumhuriyet döneminde ise konuyu 1933 tarihli yasal düzenleme vardı. 2252 sayılı kanundur. Bu kanun Darül Fünunu kapattı. Ama üniversiteyi milli eğitim bakanlığına bağlı bir birim olarak örgütledi. Özerk üniversite ilk olarak 1946da yürürlüğe giren yeni yasa ile oluştu. Burada bilimsel ve idari özerkliğinin altı çiziliyor. Kendi yöneticilerini kendi karar organlarını belirleyebiliyorlar. Üniversite açısından dile getirilen iki özerlik vardır: İdari özerklik ve bilimsel özerkliktir.’60 askeri darbesi ile üniversitelerle ilişkin yasal düzenleme gündeme geldi.Bu yasa milli eğitim bakanının üniversiteler üzerindeki etkisini geçersizleştirdi. ’60 anaysasının 120. Maddesinde düzenlenmişti. 1971 anayasa değişikliğinde üniversitelerin özerkliği azaltıldı. (m.120) Merkezi idare üniversiteye el koymuştu. ’73 yılında 1750 sayılı üniversiteler hakkında kanun getiriliyor. 1973 yılında YÖK ilk defa kuruluyor. O dönemde milli eğitim bakanı, başkanıdır. ‘80e geldiğimizde, ’82 anayasası, 130. Maddesi doğrudan anayasada düzenlenen YÖK’e ilişkin arkasındaki iradeyi açıkca ortaya koymuştur. YÖK’ün yapısı, YÖK Başkanı,YÖK kurulunun oluşumunda da üniversitenin hiçbir yetkisi yoktur. Çünkü cumhurbaşkanı seçer ve atar. YÖK yükseköğretimi planlamak bilimsel faaliyetleri denetlemekle donatılmıştır. Üniversitelerin bütün faaliyeti YÖK’ün denetimi altındadır.
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT)
Devlet radyosu ve devlet televizyonu işletmeceliği önemlidir. Belirli bir tarihe kadar radyo ve televizyon işletmeciliği devlet tekelindeydi. 1950li yıllarda devlet radyo yayıncılığı çok yoğun eleştirilmiştir. ’61 anayasası buna tepki olarak 121.maddesinde bu konuyu düzenlemiştir. TRT’nin özerk bir kişi olacağını anayasa ile garanti altına alınmıştı.1971 değişikliğinde anayasada TRT’nin özerk olacağı ifadesi kaldırıldı tarafsız olacağı belirtildi. 1982 anayasasında da TRT’nin sadece bağımsız olacağından bahsedildi. Sonra anayasada değişiklik yapıldı, TRT’nin özerk bir yayın yapacağı düzenlendi. 2954 sayılı yasa ile düzenlendi. Özel yayıncılık, özel yayınlar konusunda türkiyenin ilk özel kanal Magic Box Star TV’ydi. Özel yayınlar yapan kurumları düzenlemek gerekti. 3984 sayılı kanun kabul edildi ve denetlemek için RTÜK kuruldu. Aynı zamanda anayasada da düzenlendi. Bu yasal düzenlemelerde bir kişi radyo ya da televizyon yayını yapmak istiyorsa RTÜK’ten izin alması gerekir.
