SİYASİ PARTİLER
TANIM:
Siyasi parti,üyelerin düşünce ve menfaatlerini gerçekleştirmek amacıyla iktidarı kısmen ya da tamamen elde ederek siyasi hayata katılan teşkilatlanmış gruptur.
Siyasi partiler için dört ölçüt vardır: Süreklilik,ülkede tam örgütlenme,iktidarı kullanma isteği,halkın desteğini elde etme.
SİYASİ PARTİLERİN ORTAYA ÇIKIŞI:
Siyasi parti,Batıda 19.yy`da ilk ABD`de sonra İngiltere`de ortaya çıkmıştır.Liberal bireycilik ve parlamentonun üstünlüğü nedeniyle siyasi partilerin hukuk düzenine dahil edilmesi gecikmiştir.
Liberal görüş insanların doğuştan eşit olduğunu kabul eden görüştür.Liberal bireycilik her bireyin bağımsız olduğunu kabul eder.
Partiler Devleti: Hızlı endüstrileşmenin ortaya çıkardığı sorunların çözümü,liberal devlet anlayşını değiştirmiştir.Bununla beraber sosyal devlet anlayışı ortaya çıkmıştır.Bireysel haklardan daha çok grup haklarından söz edilmiştir ve bu da partiler devletini ortaya çıkarmıştır.
TÜRKİYEDE HUKUKİ PARTİLERİN HUKUKİ STATÜSÜNÜN GELİŞİMİ:
- 1876 öncesinde siyasi amaçlı dernekler
- 1876 dernek kurma hürriyeti
- 1909 dernek kurma hürriyeti değişikliği ve 1909 tarih ve 310 sayılı cemiyetler kanunu
- 1947 TBMM tüzüğünde yapılan değişiklikle ilk kez siyasi partilerle ilgili kurallara yer verilir.Meclis komisyonlarına aday gösterilmesinin siyasi partilerin meclis gruplarınca yapılacağını öngörülür.
- 1961 Anayasası Türkiyede siyasi partiler ilk kez Anayasal konuma ulaşmıştır.
SİYASİ PARTİLER NE TÜR KURULUŞLARDIR? :
Siyasi partiler,halkın düşünce ve inançlarının oluşmasına yardımcı olan serbest kuruluşlardır.
SİYASİ PARTİLERE MALİ YARDIM YAPILMASI:
Partilerin mali kaynakları,üyelerinden alınan bağışlardır.Fakat bu bağışlar partinin ihtiyaçlarını gidermeye yetmemektedir.Bu yüzden devlet partilere yardım yapmaktadır.
- Seçim kampanyaları sırasında yapılan yardımlar veya hazineden pay alınması
- Bireysel bağışlar
ABD`de partilere ve adaylara yapılan bireysel bağışlarda sınırlama yoktur.
Büyük Britanya ve İsveçte parasal sınır vardır.
İtalya,devlet seçim dönemlerinde siyasi partilere yardım eder.
Finlandiyada sandalye sayısına göre para yardımı vardır.
Türkiyede partilere hazineden yardım Anayasaca kabul edilmiştir.
TÜRKİYEDE SİYASİ PARTİLERİN DENETİMİ:
İlk kez 1961 anayasasıyla yapılmıştır.Siyasi partiler kanunu bazı kurallar getirmiştir. Siyasi partiler kanununda öngörülen yardımlar mali ve cezai olarak iki türdür.
- Anayasa Mahkemesi denetimi ile kanuna uygun olmayan gelir ve giderler hazineye gelir olarak aktarılır. Yabancı devletlerden,uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyuduğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan partiler temelli kapatılır. Yabancı devletlerden, milletlerarası kuruluşlardan veya yabancı,gerçek ve tüzel kişilerden partiye bağış alanlar hapis cezası ile cezalandırılır.
SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI:
Demokratik hukuk düzenlerinde siyasi partilerin gelebilecek tehlikelere karşı faaliyetlerini sınırlama getirilmiştir. Bunu ihlal eden partiler için kapatma ve yaptırımlar yapılır. Bu yaptırımlar aynı zamanda milletlerarası hukukla da ilgilidir. İnsan hakları Mahkemesi siyasi partinin yapacağı anayasal ve yasal düzenlemeler hukuki ve demokratik olmalıdır demiştir. Aynı zamanda hürriyetlerin ihlal edilmesi gibi faaliyetlerde bulunulmamalıdır. a
Aykırı davranan milletler İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi‘nden himaye talep edemezler. Türkiye’de siyasi partilerin kapatılması ile ilgili hükümler anayasa ve siyasi partiler kanununda yer almıştır.
SİYASİ PARTİLERİN İŞLEVLERİ
- Toplumdaki dağınık düşünce ve fikirlere açıklık kazandırmak
- Kadroların seçmenlere tanıtılması
- Çoğunluk oya sahip olanların iktidarın kullanılmasına katılırlar.Azınlıktakiler ise denetleme görevini üstlenirler.
- Eğiticidirler.
SİYASİ PARTİLERİN TASNİFİ:
- Yapılarına Göre: Kadro partileri ve kitle partileri olarak ikiye ayrılır. Kadro partilerine komite partileri de denir. Üye sayısı arttırmaktansa nitelik arttırırlar.Üye sayısı azlığından dolayı sert ve disiplinli yapı yoktur. Bu da iç örgütlenmeyi zayıflatır. Kitle partilerinde çok sayıda üye ile birlikte aidatları da fazladır.
- İşlevlerine Göre: Bireysel temsil partileri ve sosyal bütünleşme partileri olarak ikiye ayrılır. Bireysel temsil partileri .lı, faaliyetler, kampanyalar, parlamento Ve hükümet çalışmalarıyla sınırlıdır.Partinin işlevi, aday göstermek ve seçilmelerini sağlamaktır. Günlük yaşayış ve düşünce üzerinde etki göstermez. Bundan dolayı sınırlı parti de denir. Sosyal bütünleşme partileri, endüstrileşme ile yalnız kalan bireyleri toplumla bütünleştirme amacındadır. Üyelerin düşüncelerini etkilerler.
- Demokratik bütünleşme partilerinde sadece seçim değil Üyeler üzerinde sürekli etki gösterilir.
- Totaliter bütünleşme partilerinde üyenin tüm hayatı parti örgütü etkisindedir.
C) Disiplinli Olup Olmamalarına Göre: Serbest ve disiplinli olarak ikiye ayrılır. Serbest partiler sorunlar karşısında üyelerinin belirli bir tutum almaları için bağlayıcı ve zorlayıcı değillerdir.İdeolojik birlikte yoksundurlar.Disiplinli parti üyeleri partiye sıkı şekilde bağlıdır ve yaptırımları vardır.
