Seçim Sistemleri

  SEÇİM SİSTEMLERİ

 Seçim sistemleri,kullanılan geçerli oyların yasama meclislerinde sandalyelere nasıl dönüşeceğini belirleyen usullerdir.

Seçim Sisteminin Temel Unsurları: 

1. Çoğunluk Sistemi-Nispi Temsil Sistemi: Çoğunluk sisteminde,sandalyeler en çok oyu alan partiye gider.Nispi temsil sisteminde sandalyeler sandalyeler alınan oy oranına göre yapılır.Nispi temsil ve çoğunluk sisteminin kaynaşmasıyla da karma sistemler oluşur.Nispi temsil adaleti öncülerken çoğunluk sistemi istikrarı esas alır.
2. Tek İsimli Seçim-Listeli Seçim: Seçim çevresinin dar mı geniş mi olduğuna göre değişir.Tek isimli seçim sadece çoğunluk sistemiyle uygulanır.Listeli seçim hem çoğunluk hem de nispi temsil sistemiyle uygulanabilir.
3. Tek Turlu Seçim-İki Turlu Seçim: Tek ya da iki turlu seçim olarak ayrılması çoğunluk sisteminde gerçekleşir.Nispi temsilde ikinci tura gerek olmadan sandalyeler bölüşür.Tek turlu seçimde basit çoğunluğu elde eden aday ya da liste seçimi kazanır.İki turlu seçimde adayların birinci turu geçebilmeleri için geçerli oyların yarıdan çoğunu elde etmeleri gerekir.İkinci tura katılabilmenin de koşulları vardır.

ÇOĞUNLUK SİSTEMİ: 

• Tek İsimli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi: İngiliz sistemi ve dar bölge sistemi de denir.ABD`de uygulanır.Tek temsilci seçileceğinden seçim çevresi küçüktür.Seçim çevresinde kullanılan geçerli oyların basit çoğunluğunu elde eden aday seçilir.Bu seçim sistemi parlamentoda çoğunluğun sağlanmasını kolaylaştırır.Seçmenler,oylarının boşa gitmemesi için iki büyük partiden birine oy verir.

 İngiltere`de iki partililik nedeniyle bu sistemdeki adaletsizliği arttırmaktadır.Bu durum “küp kanunu“olarak geçer.İki partinin aldığı oylar yakın olduğu halde parlamento çoğunluğuna yol açtığından seçimi kazanan parti aşırı artı temsili,kaybeden partinin de eksik temsili ortaya çıkar.Küp kanununda,partilerin aldıkları oy doğrultusunda Avam Kamarasında temsilini ele alırken küpüyle çarpılır.Bir partinin seçimlerde elde ettiği çoğunluk Avam Kamarasında sandalye sayısında da çoğunluğu sağlar.

 Bu sistem,iki partili siyasi hayata yol açar.Üçüncü partinin gelişmesini engeller.Seçimin tek turlu olması,partiler arası seçim ortaklığına ya da anlaşmalarına sebep kalmamaktadır.

•   Tek İsimli İki Turlu Çoğunluk Sistemi: Geleneksel Fransız sistemi de denir.Bir adayın birinci turda seçilmesi için kullanılan salt çoğunluğu alması ve o seçim çevresindeki seçim sayısının 1\4`ünün alması gerekir.İki şartı da yerine getirenlere balotaj`da olanlar denir.Bir hafta sonraki ikinci turda kullanılan geçerli oyların basit çoğunluğunu elde etmek yeterlidir.                             Bu sistemde birbirlerine yakın olan partiler,seçim öncesinde anlaşmalar yaparlar.                        İki turlu çoğunluk sistemi çok partili rejime uygundur.                                                                    Bu sistemde siyasi partilerin bağımlı ve disiplinsiz oldukları görülür.                                            Bu seçim sistemlerinde merkez sağ ve sol partiler güçlü oldukları takdirde oylama sonuçları ılımlı olur ve merkez hükümetleri kurulur.                                                                                        Bu sistemde belli bir parlamento ortaya çıkarken partiler arasında ikili kutuplaşma olur.Temsilde eşitsizlikler doğar.
• Listeli Çoğunluk Sistemi: Partiler seçmenlere sundukları listelerdeki aday sayısı,o çevreden seçilecek olan milletvekili sayısına eşittir.Listeli çoğunluk sistemi iki veya tek turlu olur.Tek turlu listeli seçim sistemi Türkiye Cumhuriyetinde 1946-1960 yılları arasında uygulanmıştır.Geçerli oyların basit çoğunluğunu alan parti listesi tüm milletvekillerini alıyordu.

 Çoğunluk sisteminin tek isimli de de listeli de de sonuçlar aynıdır.Artı temsil,eksik temsil olayı ve adaletsizlikler aynıdır.

NİSPİ TEMSİL SİSTEMİ: 

Çoğunluk sistemindeki adaletsizlikleri ortadan kaldırmak için geliştirilmiş bir sistemdir.Sandalyeler,seçime katılan partiler arasında aldıkları oy oranına göre paylaştırılır.

• Tek turlu listeli seçimi zorunlu kılar.
• Küçük partileri arttırır.
• Toplumdaki siyasi eğilimlerin parlamentoda temsil edilmesini sağlayarak seçim adaletini gerçekleştirir.
• Siyasi hayatta belirli rol oynamamalarına rağmen,küçük partilere parlamentoda temsil etme şansı tanır.
• Seçmenler,egemenliklerini siyasi partilere devrederler.Bu da partinin eskileri ve disipline bağlı olanlarını liste başına koyarak seçilmelerini sağlarlar.

Nispi temsil sisteminde,partilerin aldıkları oy oranında,temsilci sayısı belirlenmesi için seçim sayısı bulunur.Seçim sayısı üç şekilde bulunur: 

1. Çevre Seçim Sayısı: Her seçim çevresinde kullanılan geçerli oyların seçilecek olan milletvekili sayısına bölünmesiyle elde edilir.
2. Değişmez Tek sayı: Seçimlerden önce bütün ülkedeki seçim çevrelerinde uygulanmak üzere kanun koyucu tarafından belirlenir. Değişmez tek sayıda, her çevrenin ve giderek bütün ülkenin çıkaracağı milletvekili sayısı önceden bilinmemektedir.
3. Milli Seçim Sayısı: Ülkenin bütün seçim çevrelerinde, siyasi partilerin toplam geçerli oyların, tüm ülkede seçilecek toplam milletvekili sayısına bölünmesi ile elde edilir. Milletvekili sayısı önceden belirlenir. Seçim çevrelerindeki sonuçların beklenmesi nedeniyle gecikmelere yol açabilir.

Artık Oyların Kullanılması: nispi temsil sisteminde artık oylar ve açıkta kalan milletvekilleri olur. Yani açıkta kalan sandalyeler olur. Değişmez tek sayı usulünde söz konusu olmaz çünkü değişmez tek sayıda milletvekili sayısı önceden belirlenmiştir. Artık oyların kullanılması iki şekilde olur. Yerel planda yani seçim çevresi içinde ya da ulusal çerçevede değerlendirilebilir. Artık oyların seçim çevreleri içerisinde değerlendirilmesine yaklaşımlı nispi temsil ulusal çerçevede değerlendirilmesine de nispi temsilin tam uygulanması denir.

 Yaklaşımlı Nispi Temsil: Artık oylar seçim çevresinde değerlendirilir. Seçim sayısı o seçim çevresinde kullanılan geçerli oyların seçilebilecek vekil sayısına bölünmesi ile elde edilir. Küçük seçim çevrelerine uygun değildir.Sandalye kesirli sayılarla paylaşılmayacağından bazı yakınlaşmalara başvurulur.Üç şekilde olur.

• En Yüksek Artık: Açıkta kalan milletvekilleri sırasıyla en fazla oy alan partiye verilir.Küçük partiler lehine sonuç verilir.
• En Yüksek Ortalama: Açıkta kalan sandalyeler oy sayısı itibari ile en kuvvetli ortalamaya sahip partiye verilir. En kuvvetli ortalamayı bulmak için her partinin ilk dağıtım sonrasında kazandığı milletvekili sayısına bir eklenir ve aldıkları toplam oy sayısına bölünür. En yüksek ortalama sistem büyük partiler lehine sonuç verir.
• D`Hondt Sistemi: Büyük partiler lehinedir.Her parti listesinin aldığı geçerli oylar sırasıyla o çevrenin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür.

  Tam Olarak Uygulanan Nispi Temsil: Nispi temsil sisteminin amacı toplumdaki siyasi eğilimlerin en iyi biçimde yansıtılmasıdır. Bunun için üç yol vardır:

• Birincisi tüm ülkenin tek bir seçim çevresi olarak kabul edilmesidir.
• İkincisi seçim sayısına göre çevrelerde yapılan milletvekili paylaştırılmasından sonra artık oylar ve açıkta kalan milletvekilleri merkezde birleştirilir.Artık oyların toplamı,ülke çapındaki milletvekilleri sayısına bölünerek elde edilen milli seçim sayısı bulunur.
• Üçüncüsü değişmez tek sayılı ulusal artık sistemidir. Her milletvekilinin temsil ettiği seçmen sayısı aynıdır partiler seçim çevresindeki artık oyların temsilcisiz bırakmaz.

 Parti Listelerimde Seçilenlerin Saptanması: listeli seçimde temel sorunlardan biri parti listelerinde yer alan adaylardan hangilerinin seçildiğinin saptanamamasıdır.Saptanması üç şekilde olur.

• Bloke Liste: Seçmenlerin, kendilerine verilen aday listelerinde değişiklik yapma şansları yoktur oy sayımı sonucunda parti listesinde baştan başlayarak kaç aday kazanmışsa o kadar aday seçilmiş sayılır.
• Karma Liste: partilere oy verme ile kişilere oy verme arasında denge sağlama amacı vardır seçmen parti listelerindeki adaylardan istediğini seçerek ayrı bir liste oluşturabilir seçmen liste yaparken o çevredeki seçilecek milletvekili sayısından fazla isim yazamaz.
• Tercihli Oy: partinin listesindeki adaylar üzerinde değişiklik yapılamaz ama seçmenler kendilerine sunulan aday listesindeki isimlerin karşısına işaret koyarak tercihlerini belirtir.

Birleştirilmiş Listeli Nispi Temsil Sistemi: Fransa’da 1951 kanunuyla merkez partileri yönlendirme amacıyla kullanılmıştır. Bu nedenle Bu sistem seçim öncesinde partiler arası ittifaklara yol açar partiler birleştirilmiş listeler sunar. Böylece geçerli oyların salt çoğunluğu alan liste o çevredeki tüm milletvekillerini alır.Üç ihtimal vardır: 

1. partiler birleşik liste sunmadıkları zaman sandalyelerin bölüştürülmesi nispi temsilin en yüksek ortalama usulüne göre yapılır.
2. Partiler birleşik liste yapmışlar fakat geçerli oyların salt çoğunluğunu alamamışsa sandalyelerin dağılımı nispi temsilin en yüksek ortalama usulüne göre yapılır ve birleşik liste grubu geçerli oyların bütün olarak değerlendirir.
3. Partiler birleşik liste yapmışlar ve geçerli oyların salt çoğunluğunu almışsa o çevreden seçilecek tüm milletvekillerine sahip olurlar ve sonradan nispi temsilin en yüksek ortalama usulüne göre sandalyeleri kendileri aralarında bölüştürürler.

Çift Oylu Alman Sistemi: dengeli bir kaynaştırma yapmak ve seçmenlerin hem adaya hem de siyasi partiye oy vermesini gerçekleştirmektir.

Kontenjan ve Onda Bir Barajlı Türk Sistemi: 

• Kontenjan Barajı: Bir seçim çevresinde altı vekil seçilecekse partiler bu çevrede birer kontenjan adayı göstermek zorundadır. Çevre seçim sayısı bulmak için bölme işlemi bir eksiğiyle yapılır.Böylece yeni kontenjan barajı olur. Partilerin aldıkları geçerli oylar beşe kadar bölünür beş vekil de aldıktan sonra altıncı vekil en çok oyu olan siyasi partiye verilir. Böylece oyların çoğunluğunu sağlayan partinin kontenjan adayı seçim çevresi barajını aşmasada seçilir.
• Onda Bir Baraj Uygulamalı Türk Mahalli Seçim Sistemi: İl genel Meclisi ve belediye meclisi için kabul edilmiştir. Bir seçim çevresinde kullanılan geçerli oyların Toplamının onda bir karşılığı olan o çevrede seçime katılan bağımsız adayların ve partilerin topladıkları geçerli oy sayısından çıkarılır.Geçerli oyu alamayan partiler ve bağımsız adaylar sandalye paylaşımına katılamaz.

Türkiye’de yürürlükteki milletvekili seçim sistemi: temsilde adalet ve yönetimde istikrar 23.07.1995 4121 sayılı AYD ile 67.maddeye eklenen fıkrayla seçim kanunları temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerine bağdaştıracak şekilde düzenlenir. Sonradan eklenen son fıkra ile seçim kanunlarında yapılan değişiklikler yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanamaz