12 levha kanunları
İlk defa sözlü hukuk yazıya geçirildi.
İlk elden bir kaynaktır.
İlk kanunlaştırma hareketidir.
İç olanaklardan hareketle oluşturulan bir kanundur yani süregelen örf adet hukuğun derlenmiş yazıya geçirilmiş halidir.
İçerik
Bu kanunlarda ilk levhalar usul ve icra hukuğuyla ilgilirdir. Bu bize romalıların usul ve icra hukuğunu daha fazla önemsediğini gösteriyor. Eski hukuk devrinden gelen şekilsel yaşantı, din ve hukuk kurallarının iç içe geçmesinden gelen usulün katı olma alışkanlığı yüzünden usul ve icra hukuğu çok önemlidir. Hukuki işlemlerin gerçekleşmesi için şekle tam bağlılığın olması gerekir en ufak bir kelime farklılığı bile davayı düşürebilir.
Usul Hukuku
Davalar nasıl işliyor?
İki aşama var
1-) magrista (praetor) önündeki aşama
2-) hakim önündeki aşama
- Magrista önündeki aşama
Maddi davlara görülür mesela bir taraf ücreti aldığı halde satış gerçekleşmediyse ve davalık olmuşlarsa
Davacının dediğine magrista ikna olursa aşama tamamlanır ve dava ikinci aşama geçer eğer ikna olmazsa ikinci aşamaya geçmeden dava biter. Yani davaya magrista kabul kararı verirse dava ikinci aşamaya geçer red kararı verirse dava düşer.
2-) Hakim önündeki aşama
Bu aşamada mahkumiyete karar verilir. Haklı haksız savunması yapılmaz. Mahkumiyetin nasıl,ne kadar, ne şekilde olacağına karar verilir.
İcra Hukuku
Davalar nasıl işliyor?
Borçlu olan borcunu 30 gün içerisinde ödemek zorundadır. Ödemediğinde alacaklı borçluyu borcunu karşılayacak kadar çalıştırıp iş gücünden faydalanarak borcunu ödetebilir .
İkinci olarak alacaklı borçluyu Tiber nehrinin ötesinde köle olarak satıp fiyatıyla alacağını almış olabilir. Eğer borçlunun ona kefil olacak yakını, akrabası, arkadaşı yoksa borçlu hürriyetini kaybederek köleleşir. Alacaklı üçüncü olarak borcunu ödemeyen şahıstan öç almak için borçluyu elleriyle parçalanabilir. İkinci ve üçüncü seçenek insancıl olmadığı için cumhuriyetin ortalarına doğru kaldırılmıştır.
Ceza Hukuku
Normalde hukuka aykırılık borca aykırılık ve haksız fiil olarak ikiye ayrılır, her suç haksız fiildir ,her haksız fiil suç değildir ama Roma’da böyle bir ayrım yoktur. Roma’da suç ile haksız fiil aynı anlam taşır aynı şey olarak kabul edilmiştir.
Miras Hukuku
Mirasın kime bırakılacağız ile ilgili üç sistem vardır. Bunlar kanuni mirasçılık, iradesi mirasçılık ve ikisinin de bulunduğu karma mirasçılık sistemidir. Roma’da iradesi mirasçılık üstündür yani ölen mirasıyla ilgi ne beyan etmişse o olur.
1-) Kanuni mirasçılık sistemi
Mirasçının mirasını öldükten sonra kime bırakacağını kanun belirler
2-) İradei mirasçılık sistemi
Mirasçının terekesini kime bırakacağını vasiyet yoluyla mirasçının belirlediği sistemdir
3-) Karma mirasçılık sistemi
İlk iki sistemin karma olarak uygulandığı sistemdir.
Cumhuriyet devri kaynakları
1-) Lexler 2-) praetor beyannameleri
2-) Praetor Beyannameleri
Magristalık için aday olan şahıslar görevleri yani bir yıl boyunca olan hukuki uyuşmazlıkları nasıl çözecekleri, o yıl neler yapacaklarını belirten beyanname sunarlar halk meclisine. Praetorlar kanun koyucu değildir ama bu beyannameler sayesinde bazen kanun koyucu gibi davranabilirler.
Yani yargılamayı yapan praetor hukuki uyuşmazlıkları çözmek ile yükümlüdürler ve bunu yaparken o güne kadar olan tüm hukuki düzenlemelere (İus civile) dayanarak yapmak durumundadırlar. Eğer praetorun baktığı davada ius civile ilişkin bir karar varsa onu uygularlar ama eğer yoksa (açık boşluk) beyannamelerine göre karar koyarlar.
bazen ius civile de karar olur ama o an onu uygulamak hakkaniyete aykırı olabilir (örtülü boşluk) o zaman yine kendi beyannamelerine göre karar koyarlar.
Daimi beyanname
Praetor beyannamelerin sabitlenmiş halidir, praetor beyannamelerin bir yıllık olması ve bir yıl gibi kısa bir sürede hukuki çözümlerin değişmesinin verdiği istikrarsızlıktan dolayı milattan sonra hadrianus tarafından büyük hukukçu salvosu ıulianus beyannamenin kalıcı hale gelmesi için görevlendirildi.
İstikrar sağlansa da bu faaliyetin beyannamelerin her yıl değişmesinin getirdiği yenilik ve gelişim durdu.
İmparator adına karar verme imtiyazı
Klasik hukukçular, hukuki çözümler düşünülmesi, hukuk çalışmaları, araştırmaları, ve bilimsel hareketlerde çalışma yürütüyorlardı. İmparator bu hukukçuların hareketlerine kısıtlama getirme ihtiyacı hissetti. Çünkü praetorlar açısından klasik hukukçuların bilimsel görüşleri bağlayıcıydı yani kanun gibi işleyebiliyordu. Ama imparator artık bütün klasik hukukçuların değil sadece 5 hukukçunun görüşleri dikkate alınacak kararı ile bu beş hukukçuya imparator adına karar verme imtiyazı vermiştir. Bu beş hukukçu, Paulus, Gaius, Papinanus, Ulpianus, Modestinus. Artık praetorlar sadece bu beş hukukçuyu dikkate alacaklardır.
İmparator Emirnameleri
Üç aşamalıdır.
1-) Beyanname
İmparatorlar tıpkı praetorlar gibi beyanname çıkarmaya başladılar. Hiyerarşik olarak imparator beyannameleri, praetor ve daimi beyannamelerden üstündür.
2-) Mandatum
İmparatorun çalışanlarına karşı olan direktiflerdir. (Memurlara, eyalet valilerine vb. ) bu direktifler kanun gücündedir yani bağlayıcıdır.
3-) Rescipta
İmparatora yazılı olarak başvuran memurun mektubunda sorunlarına verdiği cevaplardır.
