ROMA HUKUKUNUN TARİHİ DÖNEMLERİ
1- ESKİ HUKUK DÖNEMİ: (M.Ö. 753-M.Ö. 150)
Bu süre içinde uygulanan hukuka İus Civile ya da Ius Quiritium denir.Bu dönemde hukukunun temel kaynağı örf ve adetlerdir.Romanın örf ve adet hukukunun yazılı olarak saptanması 12 Levha Kanunudur.
2- KLASİK ÖNCESİ HUKUK DÖNEMİ: (M.Ö. 150-M.Ö. 27)
Roma sınırları genişlemesiyle Roma imparatorluk merkezi olmuştur.Bu da diğer kültürlerle ilişki kurulmasına neden olmuştur ve Ius Civile yetersiz kalmaya başlamıştır.Preatorların yargı alanındaki işleriyle yaptıkları hukuk kuralları olan Ius Praetorium ikinci bir hukuk sistemi olarak kullanılmıştır ve sonrasında Ius Civile niteliği kazanmıştır.
Romanın büyümeye devam etmesiyle Ius Praetorium da yetersiz kaldı çünkü sadece roma yurttaşlarına uygulanan bir hukuktu.Böylece sadece Roma yurttaşlarına değil,Roma sınırlarında yaşayan kişilere de uygulanan Ius Gentium adı verilen hukuk sistemi oluşturulmuştur.
3- KLASİK HUKUK DÖNEMİ: (M.Ö. 27-M.S. 250)
Bu dönemde hem Ius Civile hem Ius Praetorium hem de Ius Gentium hukuk kurallarını tamamlıyordu.Cumhuriyet döneminde hukuk yaratan güçlerde bazı değişiklikler oldu.Roma hukukunun bu dönemdeki gelişimi Roma hukukçuları sayesinde olmuştur.Roma hukukunun bu zamana kadar yaşanmasındaki mükemmelliğe bu dönemde yapılan faaliyetler sonucunda olmuştur.Bundan dolayı bu döneme Klasik Hukuk Dönemi denmiştir.
4-KLASİK SONRASI HUKUK DÖNEMİ: (M.S. 250-M.S. 527)
Roma sınırları içinde yaşayan kişilerin hepsi için geçerli olacak Roma hukukunun Constitutio Antoniniana adlı imparator emirnamesi ile olmuştur.Bu Roma hukuku tamamen Roma kültürünü benimseyen ve hukuken geri olan eyaletlerde kolayca uygulanmıştır fakat doğu eyaletleri helen kültürü ile beslendiklerinden ve yerleşmiş hukuk kuralları olduğundan bu hukuku uygulama konusunda direnmişlerdir.En sonunda sadece kısmen uygulanmasına karar verildi.Bu durum ileride kurulan Constantinopolisin de Helen kültürüyle doğmasıyla imparator emirnamesi de Helen Hukuku izleri taşımaya başladı.
5-IUSTINIANUS DÖNEMİ: (M.S. 527-M.S.565)
Iustinianus`un amacı eski Roma İmparatorluğunu canlandırmaktı.Iustinianus bu amacı gerçekleştirmek için ilk önce eskiden Roma İmparatorluğunda olan ülkeleri yeniden aldı ve bu siyasal birliği manevi unsurlarla birleştirmeye karar verdi.Ortadoksluğu imparatorluğun ortak dini olarak benimsetmeye çalıştı ve imparatorluk sınırları içindeki hukuku birleştirmeye çalıştı.
Hukuk alanındaki birleştirmede Klasik Dönem hukukunu yeniden geçerli kılmak ve çağın gereksinimlerine uygun şekilde hukuk düzeni oluşturmak istedi.Bu bağdaştırma düşüncesi başarılı olamadı çünkü daha çok Klasik Dönemdeki gibi yapmaya çalışılmıştır ve çağa ayak uydurmada yetersiz kalınmıştır.
Bu nedenle Roma hukukunda yeni gereksinim ve etkenlerin zorladığı köklü değişiklikler Iustinianustan sonra özellik kazanmıştır ve bu yeni nitelik kazanan Roma Hukuku,`Bizans Hukuku` adını almıştır.
