Roma Hukuku’nda Fiil Ehliyeti
Fiil ehliyeti hakları kullanma ehliyetidir. Eğer bir kimse başkasının katılmasına ihtiyaç duymadan
geçerli bir hukukî sonuç yaratabiliyorsa, o kimsenin fiil ehliyeti var demektir.
! Köleler insan olmaları itibariyle fiil ehliyeti için aranan unsurlara sahipse fiil ehliyeti var demektir.
Fiil Ehliyetine Sahip Olma Koşulları
o Yaş
o Akıl Hastalığı
o Savurganlık
o Cinsiyet
! Fiil ehliyetindeki eksiklikler vasi (tutor) veya kayyım (curator) aracılığı ile tamamlanır.
Yaş (Aetas) Koşulu
1- İmpubes (ergen olmayan küçükler)
A. İnfans Çağı: Yedi yaşını doldurmamış küçüklerdir, fiil ehliyetleri yoktur.
Borç altına giremezler ve kendilerini borç altına sokacak irade beyanında bulunamazlar.
Şekilci işlemlerin geçerliliği için gerekli sözleri söyleyemeyecekleri kabul edilir.
Sui Iuris oldukları takdirde malvarlıklarıyla ilgili tüm işlemler vasi tarafından yapılır.
Haksız fiillerinden sorumlu değildirler.
B. İmpubes İnfantia Maiores: Çocukluk çağını aşmış fakat ergenlik çağına henüz varmamış
kişilerdir.
Kısıtlı fiil ehliyetleri vardır. Örneğin evlenemezler, vasiyetname düzenleyemezler fakat bazı hukuki
işlemleri yapabilirler.
Sadece hak kazandırıcı fiillerde tek başına hareket edebilirler.
! Kural olarak haksız fiil için ergenlik çağına gelmek aransa da idrak olgunluğuna (dolux copax)
erişmişse haksız fiilden sorumlu tutulurlar.
2- Puberes Minores (ergen küçükler)
Ergenlik yaşı kızlarda 12 iken erkeklerde tartışmalıdır.
Hukuki işlem ve haksız fiil ehliyetleri vardır.
Roma devletinde zamanla, bu kişilerin ticaret hayatındaki ehliyetlerine sınırlama getirilmiştir.
Burada amaç bu kişilerin korunmasıdır.
Cinsiyet Koşulu
Kadın ≠ Erkek; Baba veya koca hakimiyetinde olmayan kadınlara vasi atanır.
Kadın ergen ise haksız fiil ehliyeti vardır.
Iustinianus döneminde 3 çocuğu olan kadına vasi atanmazdı.
Kadınlar malların devrinde (res mancipi) ve kendilerini borç altına sokan, malvarlığını azaltan
(acceptilatio ibra) gibi işlemleri yaparken vasilere ihtiyaç vardır.
Akıl Hastalığı (Furor) Koşulu
Bu durum hukuki işlem ehliyetini ve haksız fiil ehliyetini tamamen kaldıran bir durumdur.
Akıl hastası (ipso iure) olan kişiye en yakın hısım kayyım olarak atanır.
Bu kişilerin malvarlığı ile ilgili tüm işlemlerini kayyımı yapar.
Savurganlık (Prodigentia) Koşulu
Bu kişiler haksız fiillerinden sorumludur.
Hak kazanabilirler fakat malvarlığını azaltan işlemler yapamazlar.
Bu kişilere, en yakın akrabaları kayyım olarak atanır.
Diğer Kayyım Atanan Haller
Sağır ve dilsizlerin mallarının idaresi
Borcunu ödemeyen acizin mallarının idaresi
