ROMA HUKUKU DEVİRLERİ

ROMA HUKUKU DEVİRLERİ

I. Eski Hukuk Devri (M.Ö. 753- M.Ö. II. yy. ortaları)
II. Klasik Hukuk Devri (M.Ö. II. yy. ortaları – M.S. III. Yüzyıl)
III. Klasik Sonrası (Postklasik) Devir (III. yy. – IV. yy.)
Eski Hukuk Devri
Bu devire esas itibariyle teamül hukuku hakimdir. Romalılar nereden geldiğini bilmeden,
araştırmadan bu hukuk kurallarına itaat ederlerdi.
Uzun süre tekrarlanma sonucu, artık başka türlü davranmanın mümkün olmadığı ortak bilincine
varılır. Buna opinio necessitatis (zorunluluk fikri) denmektedir.
Tarihi araştırmalar, hukuk kurallarının toplum yaşamını düzenlemek amacıyla ortaya çıktığını
gösterir.
Bir davranışın teamül hukuk kuralı sayılması için;

• Uzun süre tekrarlanmalı
• Yaptırıma bağlanmış olmalı
• Zorunluluk fikri hâkim olmalı
  XII Levha Kanunu (Lex Duodecim Tabularum)
  Örf ve adetler yoluyla oluşmuş hukuk kuralları rahipler tarafından bilinir ve gerektiğinde
  kullanılırdı. O devirde rahipler sınıfına ancak patricius’ların girebildiği düşünülürse, bu kuralların
  patricius’ların yararına yorumlanacağı ve bu durumun pleb sınıfının tepkisini çektiği sonucuna
  varılır. Bu durum sonucu patricius-pleb çatışması yaşanmıştır ve hukuk kuralları yazılı hale
  getirilerek On İki Levha Kanunu oluşturulmuştur.
  Özellikleri;
• Halk tarafından oylanarak kabul edilen ilk kanundur
• Aile hukuku detaylı olarak düzenlenmemiştir. Aile hukuku örf adet hukukuna bırakılmıştır.
• Kuralların yazılı hale getirilmesi sonucu hukuk kurallarının aleni olması sağlanıyor.
• Asillerle halk arasında eşitlik sağlanmaya çalışılmıştır.
  Düzenlenen Bazı Konular;
• Özel mülkiyet – Vasiyet – Ayni Hak – Komşuluk Hukuku – Usul ve İcra Hukuku – Miras
  Hukuku
  Kanun’un Bazı Maddeleri;
• Başkalarının hayatını olumsuz etkileyecek sihir ve büyü yapmanın cezası ölümdür.
• Çalınan malın iki kat değeri malın sahibine ödenir.
• Vatana ihanet etmenin cezası ölümdür.
• Hısımlar arasında evlilik yasaktır.
• Kişisel öç almak yasaktır. (Kısasa kısas usulü kaldırılmak istenmiştir)
• Yalancı şahitliğin cezası ölümdür.
• Komşu araziye uzanan dal ve kökler kesilebilir.
  Klasik Hukuk Devri
  Bu dönemde kanunların dışında, başta praetor olmak üzere magistra’lar, hukukçular, Senatus
  kararları ve imparator emirnameleri kullanılmıştır. M.S. II. yüzyılda yaşayan hukukçu Gaius,
  İnstitutiones adlı eserinde Roma Hukuku’nun kaynakları olarak bu saydıklarımızı belirtmiştir.

1. Praetor ve Hukuku

Romalı vatandaşların, diğer devlet vatandaşlarıyla ticari ilişkiler kurması ve bu ilişkilerin birtakım
uyuşmazlıklarla karşılaşması sonucu bu uyuşmazlıkları çözecek kurallara ihtiyaç duyulmuştur.
Roma’nın Ius Civile hukuku sadece Roma vatandaşları için çözümler getirdiğinden bu konuda
yetersiz kalmıştır. Bu yetersizlik Praetor Hukukuyla giderilmeye çalışılmıştır.
Praetor yargı işleriyle görevli kendine özgü işlevi olan önemli bir magistra’dır. Praetor kanun
koyucu değildir. Praetor’un işlevi imperium (emretme) yetkisine dayanarak fertler arasında çıkan
ihtilafa hangi hukuk kuralının uygulanacağını tespit etmektir (iurisdictio).
Praetor’un görev ve yetki alanında oluşan kurallara Ius Gentium (evrensel hukuk) adı verilmiştir.

• Praetor Beyannamesi;
  Edictum denilen bu beyannameler hukukun gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
  Praetor’ların görevi bir yıl devam ettiğinden dayanağı imperium olan beyannamenin yürürlük süresi
  göreviyle birlikte sona ermekteydi. Yeni gelen praetor önceki praetor’un beyannamesiyle bağlı
  değildi.

1. Senatus Kararları
   Principatus döneminde halk meclislerinin toplanamaz ve sağlıklı karar alamaz duruma gelmesiyle
   Senatus kararları kanun kuvveti kazandı.
   Senatus kararının muhatabı halk değil magistra’lardır, magistra’lara tavsiyede bulunur.
   Bu kararlar sosyal problemlerin çözülmesi için çıkarılmıştır.
2. İmparator Emirnameleri
   İmparatorlar hemen hemen sınırsız hakimiyetlerine ve hayatları boyunca süren iktidarlarına
   dayanarak yeni kurallar koymuşlardır.
   II. yüzyılın ortaları ve sonrasında İmparator emirnameleri hukukun ve adaletin tek kaynağı
   olmuştur.
   İmparator emirnamelerin ayrımları; Edicta (beyannameler) – Decreta (kararlar) – Rescripta (yazılı
   cevaplar) – Mandata (talimatlar)
   KLASİK SONRASI DEVİR
   Kendi içinde Iustinianus’tan önceki ve Iustinianus dönemi olarak ikiye ayrılabilir.
3. Iustinianus’tan Önceki Dönem
   Bu dönemde siyasi ekonomik ve toplumsal sorunlar hukuk hayatına da yansımış ve klasik
   hukukçuların faaliyeti sona ermiştir. Hukukçular tamamen imparatorun hizmetinde ve
   gölgesindedir.
   Bu dönemde tek kanun koyucu imparatordur.
   Bu dönemde hukuk okulları kurulmuş ve bilimsel çalışmalar yapılmıştır
4. Iustinianus Dönemi ve Corpus Iuris Civilis
   527 yılında Doğu Roma İmparatoru olan ve 565 yılına kadar hüküm süren Iustinianus siyasal, dini
   ve hukuk alanlarında birlik sağlamak istiyordu. Dini birlik Hıristiyanlığın devletin resmi dini
   olmasıyla sağlanmıştır. Hukuk alanındaki birlik ise Corpus Iuris Civilis sayesinde gerçekleşmiştir.
   -Corpus Iuris Civilis
   528-534 yılları arasında tamamlanmıştır. Bu kanunlaşma hareketinin başında Adalet Bakanı olan
   Tribonianus getirildi. Avukatlar, memurlar ve profesörlerden oluşan bir kurul ile bu kanunlaşma
   hareketi başarıya ulaşmıştır.
   Kitabın Bölümleri; Codex (İmparator Emirnameleri) – Digesta (Klasik Hukukun derlenmesi –
   Institutiones (hukuk kitabı) – Novellae (yeni hukuk kuralları)
   Institutiones kitabında Gaius’un izlediği üçlü ayrıma uyulmuştur:
   Kişilere İlişkin hukuk
   Mallara ilişkin Hukuk

Davalara İlişkin Hukuk