Roma borçlar hukukunda “haksız fiil”

Daha önce bir borç ilişkisi olmadığı halde haksız fiilde bulunulduktan sonra borç ilişkisinin ortaya çıkmasından doğan borç sorumluluğudur. Roma hukukunda her suç bir haksız fiil ve her haksız fiil bir suç sayılmıştır.

• Kamu Hukukuna Karşı İşlenen Suçlar: Tanrıya karşı ya da topluma karşı işlenen suçlardır (topraklara zarar, hâkime rüşvet, seçimlerde hile vb.).
• Özel Hukuka Karşı İşlenen Suçlar: Kişilerin birbirine karşı işlediği suçlardır (hırsızlık, gasp, mala verilen zarar, kişiliğe karşı saldırılar).
• Farkları:     1. Konuları bakımından farklıdırlar

2. Yargılama ve cezalandırma usullerinde farklılıklar vardır:

Kamuya karşı işlenen suçlar için her Roma vatandaşına yargılama cezalandırma hakkı verilmiştir. Özel hukuka karşı işlenen suçlarda ise zarar gören kişiye yargılama ve cezalandırma hakkı tanınmıştır.

                       3. verilen cezalar bakımından farklar vardır:

Kamuya karşı işlenen suçlarda genellikle ölüm cezası uygulanırdı. Bununla beraber bazen işkence ve ölüm cezası veya sürgün cezası da verilebilirdi. Özel hukuka karşı işlenen suçlarda ise azınlıkta olarak ölüm cezası verilirdi. Başlangıçta fail mağdurun uğradığı zarar ölçütünde cezalandırılarak kısas usulü uygulanırdı daha sonraları isteğe bağlı şekilde tarafların zararın tazminini aralarında anlaşarak bir miktar ödenmesi olarak nitelendirerek diyet usulüne geçildi. Diyet usulü sonradan zorunlu hale geldi.

Başlangıçta cezalandırma yetkisi pater familias üzerindeydi ancak bu yetki zamanla kötüye kullanılıp çok ağır cezalar verildiği için magistralar bu yetkiyi kendi üstlerine almıştır.

ÖZEL HUKUK HAKSIZ FİİLLERİ

Ius civile’de kabul edilen iki tür suç vardır. Bunlar hırsızlık ve gasptır ancak daha sonradan mala karşı işlenen suçlar ve kişiliğe karşı saldırıların da eklenmesiyle suç sayısı artmıştır.

1. HIRSIZLIK (FURTUM) :  Bir malın kendisinin, kullanımının ya da zilyetliğinin sahibinin rızası olmaksızın ele geçirilmesi durumudur. Hırsızın malı çalmada bir kastının olması gerekir. Daima aktif fillerle işlenmiş olması gerekir. Üç çeşit hırsızlık vardır:
2. Mal Hırsızlığı (Furtum Rei): malın kendisi çalınabilir.
3. Malın Kullanımının hırsızlığı (Furtum Iusus): Amaç dışında bir kullanım olmasıdır.
4. Zilyetlik Hırsızlığı (Furtum Pussionis): Malikin kendi malını çalması.

ÖR: Rehin olarak verdiği malı bir şekilde ele geçirmiş olması durumu.

Hırsızlığa uğrayan kişinin açabileceği davalar:

• Rei Vindicatio: Zilyet olmayan malikin, malik olmayan zilyete açtığı dava. (sadece malik tarafından açılabilir.)
  • Condictio Furti: Hırsızlıktan doğan sebepsiz zenginleşme davası. Hırsız çaldıktan sonra bu maldan gelir elde ediyorsa bu yararları malike geri teslim etmesi gerekir. (sadece malik tarafından açılabilir.)
  • Actio Furti: hırsızlıktan doğan ceza davasıdır. Rei vindicatio davasıyla birlikte açılabilir. Bedensel bir ceza yanında çalmış olduğu malın iki ya da dört katı değerinde bir cezaya çarptırılır. Bu davada yargılanan hırsız şerefsiz (infamis) olarak nitelendirilir. (hem malik hem de hak sahibi tarafından açılabilir.)

• GASP (RAPİNA) : Bir kimsenin malının cebir ve şiddet yoluyla ele geçirilmesi durumudur. Gasp edenleri önceleri hırsızlık yapanlar gibi yargılanıp cezalandırılır daha sonra gasptan doğan dava şeklinde özel bir dava hakkı verilmiştir. Bu davada gasp edenlere zararın 4 katı değerde bir miktar ödetilmiştir. Hem ceza hem tazminat davasıdır. Malı gasp edilen kişi gaspı öğrendikten sonra 1 yıllık süre içinde bu davayı açması gerekir. Bu süre geçtikten sonra ancak malın kendi değeri kadar cezalandırılır.

• MALA VERİLEN ZARAR (DAMNUM INİURİA DATUM) : Mağdur tarafa haksız fiilden doğan dava (actio legis acilla) açma hakkı verilmiştir. Bu dava bir ceza davası mahiyetinde değil bir tazminat davasıdır. Zarar ne ise onun giderilmesine yönelik bir davadır.

• KİŞİLİĞE KARŞI SALDIRILAR (INİURİA): Kişinin kendisine, canına,  saygınlığına yönelik saldırılardır. Bu saldırılar kişinin maddi ve manevi bütünlüğüne yönelik saldırılar olmalıdır. Saldırıya uğrayan tarafa kişiliğe karşı doğan dava hakkı verilmiştir. Bu dava bir ceza davasıdır. Fail mağdurunun zararının iki veya dört katıyla cezalandırılır.

• Twitter
• Instagram

Ders notu için tıklayınız. (pdf)

Roma Hukuku Notları -17

<script data-ad-client="ca-pub-1403322415839438" async src="https://pagead2.googlesyndication.com/pagead/js/adsbygoogle.js"></script>