- ROMA AİLE:
Roma’da aile tek kişinin hakimiyetine dayanan bir yargıya sahipti.
- Dar anlamda Roma ailesi, aile reisi ve ona bağımlı olan kimselerden meydana geliyordu. Eski devirlerden beri manus’lu ve manus’suz evlilik ayrımı yapılmaktadır.
- Manus’lu —kocanın karısı üzerindeki hakimiyetini belirtirdi. Evlenmeyle manus altına girmeyi karıştırmamak gerekir.eğer evlenen kadın kocasının hakimiyetine girmeyi Kabul etmişse şekilci ve merasimli muameleler yapılırdı. Bunun dışında kesintisiz 1 yıl süreyle kocasının evinde oturan kadının üzerinde manus zamanaşımı yoluyla hukuken kendiliğinden kurulurdu bu sonuç önlenmek isteniyorsa kadının 1yıl içinde 3 geceyi başka bir yerde geçirmesi gerekmekteydi. Kocasının yada kocasının pater familias’ının manus’u altına giren kadının kendi ailesiyle akrabalık ilişkisi sona erer ve kocasının ailesiyle akrabalık ilişkisi kurulurdu.
- Evlenen kadın sui iuris yanı manus’suz— ise ve manus için gerekli muameleler yapılmamışsa sui iuris olarak kalırdı, gerekli muameleler yapılmışsa alieni iuris durumuna düşerdi.
- PATRIA POTESTAS—BABA HAKİMİYETİ
Pater familias’ın aileye giren mallar ve insanlar üzerindeki adeta sınırsız denebilecek iktidarına patria potestas adı verilmektedir. Pater familias olmak yaşa, evliliğe yada çocuk sahibi olmaya bağlı bir özellik değildi. Pater familias olmak için patria potestas altında olmamak ve erkek olmak yeterliydi. Pater familias hukuki bir kavramdır. Sui iuris olan her erkek yaşı ne olursa olsun pater familias’tır. Alieni iuris olanlar ise pater familias’ın ölümüyle sui
iruis ve pater familias olurdu. Pater familias bir Roma vatandaşının kullanabileceği bütün hakları kullanabiliyordu.
Pater familias, bir sui iuris olarak aile içinde haklardan istifade ehliyetine sahip olan yegane kimseydi. Diğerleriyse ona tabi olarak aileni iuris idiler ve hak ehliyetleri yoktu. Bu nedenle mal varlığına sahip olma hakkı sadece pater familias’a aitti. Aile reisi bu malvarlığını dilediği gibi kullanabilirdi. Ailenin alieni iuris olan fertlerinin hak ehliyetleri bulunmadığından iktisap ettikleri haklar ve mallar derhal pater familias’ın malvarlığına giriyordu.
Ancak özellikle ekonomide tarımın yanında ticaretin önem kazanmasından sonra pater familias’ın yetenekli kölelere ve aile evlatlarına işletmek üzere peculium tahsis ettikleri görülmektedir. Hukuken yine pater familias’ın mülkiyetinde olan bu sermaye üzerinde aile evladı fiilen tasarruf edebiliyor ve belli ölçüde maddi bağımsızlık elde edebiliyordu. 3. kişiler peculium sahibi aile evlatları ve köleler ile giriştikleri işlemlerden dolayı pater familias’ı dava edebildiklerinden aile evlatları ve köleler Roma hukuk hayatında aktif olarak faaliyet gösterebiliyorlardı. Aile evlatları ve kölelerin borçlarından doğan davalara munzam davalar denmekteydi.
DİKKAT: Özellikler postklasık devirden itibaren Peculium’un türleri artmış, aile velatları kısıtlı da olsamalvarlığı edinebilmiş. Ancak başında mutlaka pater familias bulunduğu—Roma ailesi üzerindeki patria potestas hısımlığı da belirleyen unsurdu.
AGNATİO — bu hısımlık aynı pater familiasın hakimiyeti altında bulunan veya müşterek bir dede sağ farzedildiği takdirde onun hakimiyeti altına bulunacak kişiler arasındakı hısımlıktır.—bu aile Familia Communi İur olarak adlandırılır.
Agnatio hısımlığı miras hukukunda ve vesayet hukukunda nazara alınırdı.
Aralarında agnatio hısımlığı olanlar Gens’i oluştururdu.
Romada mevcut olan diğer bir hısımlık da Cognatio kan hısımlığıdır
Patria Potestas Altına Girme:
Baba hakiminiyeti (patria potestas) :
- doğum,
- evlat edinme ve
- nesebin düzeltilmesiyle kurulabiliyordu.
| Doğum: Ius civile’ye göre geçerli bir evlilik içinde dünyaya gelen çocuklar babalarının patria potestas’ına tabi oluyor ve ailenin agnatio’su (akrabalık ilişkisi) içinde yer alıyorlardı. Bu evliliğin manuslu veya manussuz olması fark etmezdi Evlat Edinme (Adaptio): Adaptio, bir kimsenin hukuki muamele yoluyla başka bir aileye dahil olmasıdır. Erkek altsoyu olmayan pater familias evlat edinme yoluyla ailenin ve adının sürmesini sağlardı. Adaptio’nun içine geniş anlamda arrogatio ve dar anlamda adaptio girer. Arrogatio, bir sui iuris’in başka bir pater familias tarafından evlat edinilmesini ifade eder. Dar anlamıyla adaptio ise, bir alieni iuris’in kendi ailesinden çıkarak evladı haline geldiği pater familias’ın ailesinde yine alieni iuris olarak yer almasıdır. | Nesebin Düzeltilmesi: Klasik sonrası devirde ortaya çıkan bu imkana göre concubinatus içinde doğmuş ve evlilik dışı sayılan çocuklar anne ve babasının sonradan evlenmesiyle evlilik içi çocuk haline geliyordu. Patria Potestas’ın Sona Ermesi: Aile reisinin ölümü, savaşta esir düşmesi veya sürgün cezasına çarptırılmasıyla kendi çocukları sui iuris durumuna gelirdi. Emencipatio (Hakimiyetten Çıkarma): patria potastas’ın pater familias’ın iradesini aksettiren birden fazla muamele ile sona erdirilmesidir. Burada oğlunu 3 kez satan babanın çocuk üzerindeki hakimiyetinin sona erdiği kuralından yararlanılmıştır. Hakimiyetten çıkarılan kimsenin aile ile olan agnatio bağı ortadan kalkardı. Bu kimse sui iuris haline gelir ve hak ehliyetini elde ederdi. Genelde onu hakimiyetten çıkaran pater familias çocuğa hayatını sürdürmesi için mallar verirdi veya varsa peculium’unu kendisine bırakırdı. |
Ders notu için tıklayınız.(pdf)
Roma Hukuku Notları -10
