Poliçe – Bono
Poliçe dolanım yeteneği olan, başvurma hakkı ile donatılmış, kabul bakımından özel düzenlemeye tabi tutulmuş bir havale ilişkisidir. Poliçe düzenleyen-muhatap-lehtar arasında üçlü bir ilişki oluşturur. Poliçe düzenleyen tarafından muhatap üzerine düzenlenir ve lehtara verilir. Düzenleyen, poliçeyi düzenleyen(keşide eden); muhatap, poliçeyi ödeyecek olan; lehtar ise kendisine ödeme yapılacak kişidir. Düzenleyen, muhataba ödeme; lehtara da bu ödemeyi kabul etme(tahsil) yetkisi vermektedir.
Muhatap, poliçe düzenlenirken poliçe ilişkisi dışındadır. Ancak poliçenin kendisine ibrazı üzerine poliçeyi kabul ederse kabul anından itibaren poliçe ilişkisine dâhil olur ve poliçenin esas borçlusu konumuna gelir. Muhatabın düzenleyene borcu olsa bile kabul zorunluluğu yoktur.
Poliçe kanunen emre tazılı senetlerdendir. Bu sebeple devri ‘’ciro + zilyetliğin devri’’ ile olur. (Nama düzenlenen poliçelerde devir alacağın temliki ile olur.) Poliçeler hamiline düzenlenemez.
Hamil ciro zincirinde kendisinden önce gelenlere sıra gözetmeksizin başvurabilir. Bu birine, bazılarına ya da hepsine olabilir. (TK m.724) Hamilin başvurduğu cirantalardan biri ödeme yaparsa poliçeyi geri alır ve kendisi de kendisinden önce gelenlere sıra gözetmeden başvurabilir ve bu süreç düzenleyende son bulur.
Başvurma Hakkı:
Hamilin kendisinden önce gelenlerden (cirantalar, muhatap, düzenleyen, avalist) poliçe bedelini talep hakkıdır. Başvurma hakkının kaynağı poliçedir. Başvurma hakkı dolanım imkânının zorunlu kıldığı güvence gereksinimini karşılamak için yaratılmıştır. Eğer muhatap poliçeyi kabul etmemişse başvuru hakkının kullanılmasında muhataba başvurulamaz.
Ticaret kanununun 698.maddesinin 2.fıkrasına göre; ödememe halinde hamil(düzenleyen dahi olsa) poliçeden dolayı istenebilecek her şeyi kabul edenden doğrudan isteme hakkına sahiptir.
POLİÇENİN ŞEKİL ŞARTLARI
Yasal Şekil Şartları
Poliçe kelimesi
Belirli bir bedelin kayıtsız şartsız havalesi/ ödenmesi emri
Muhatabın(ödeyecek kişinin) adı
TK, poliçede muhatabın adının yazılmasını öngörmüştür. Tacirlerde ticaret unvanı, poliçe bir tüzel kişinin üzerine düzenlendiği zaman tüzel kişinin niteliğine göre dernek ve vakıflarda tüzel kişinin adı, ticaret şirketlerinde ticaret unvanı yazılmalıdır.
Muhatabın mutlaka senet metninde gösterilmesi gerekmez. Metin dışında da gösterilebilir. Muhatap birden fazla olabilir. Her biri poliçeyi ayrı ayrı kabul etmelidir. Bunların müteselsil sorumlulukları söz konusudur.
Vade
Poliçeye dört tür vade konulabilir.
a)Görüldüğünde vadeli: Görüldüğünde vadeli poliçe hamil tarafından muhataba ibrazında ödenecek senettir. İbraz süresi poliçenin düzenlenmesinden itibaren 1 yıldır. Bu nedenle görüldüğünde vadeli poliçenin düzenleme tarihinden itibaren 1 yıl içinde ödemek için muhataba ibrazı gerekir, bu yapılmazsa başvurma hakkı düşer.
b)Görüldükten bir süre sonra vadeli: Süre, poliçenin görüldüğü tarihten itibaren başlar. Poliçenin görüldüğü tarih muhatabın poliçeyi kabul tarihidir.
c)Düzenleme tarihinden belli bir süre sonra vadeli
d)Belli bir gün vadeli
Bu dört vadeden başka bir vade ya da birden çok vade içeren poliçeler batıldır. Poliçeye vade konulmamış olması poliçenin batıl olmasını gerektirmez. Böyle bir poliçe ‘’görüldüğünde vadeli’’ sayılır.
Ödeme Yeri
Poliçede(bonoda) ödeme yerinin gösterilmesi gerekir. Ancak ödeme yeri gösterilmemişse poliçe mutlaka batıl değildir. Poliçe muhatabın adının yanında gösterilen yerde ödenir. Muhatabın adının yanında bir yer gösterilmemişse ödeme yeri yok demektir ve poliçe batıldır.
Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adı
Düzenleme tarihi ve yeri
Düzenleme tarihi mutlaka gösterilmelidir. Gösterilmemiş ise poliçe batıldır. Düzenleme yerinin gösterilmemiş olması poliçeyi mutlaka batıl yapmaz. Böyle bir poliçe düzenleyenin adının yanında gösterilen yerde düzenlenmiş sayılır. Düzenleme yeri gösterilmeyen poliçede düzenleyenin adının yanında da bir yer gösterilmemişse poliçe batıl olur.
Düzenleyenin imzası
Poliçe düzenleyen tarafından imzalanmalıdır. İmza el ile atılmalıdır.
BONO (Emre Yazılı Senet)
Ticaret kanunu m.776/1.b’ye göre bono; kayıtsız şartsız belirli bir bedel ödeme vaadini içerir.
Bono ikili bir ilişki oluşturur. Bono düzenleyen tarafından düzenlenir ve lehtara verilir. Lehtar, ilk hamildir.
Bono bir kambiyo senedidir. Kambiyo senetleri kanunen emre yazılı senetlerdendir. Bu sebeple bononun devri ciro + zilyetliğin devri yoluyla olur. Bono nama yazılı da düzenlenebilir. Ancak hamiline düzenlenemez.
BONONUN ŞEKİL ŞARTLARI (TK m.776)
Yasal Şekil Şartları
‘’Bono’’ ya da ‘’emre yazılı senet’’ kelimesi
Belirli bir bedeli kayıtsız şartsız ödeme vaadi (poliçede ödenmesi emri)
Bedel senet metninde yer almalıdır ve kesin bir rakam olmalıdır. Alternatif olamaz. Bedelin mutlaka TL olması gerekmez.
Bono bedeli hem yazı hem de rakamla göstermiş ve iki bedel arasında fark bulunuyorsa yazı ile gösterilen bedel üstün tutulur. Bono bedeli yalnız yazı ya da yalnız rakamla birden çok kere gösterilmişse ve bedellerin arasında fark bulunuyorsa en az olan bedel geçerli sayılır.
Yazı-rakam farkında –> Yazı ile gösterilen bedel
Yazı- yazı / Rakam-rakam farkında –> Düşük bedel
Borç vaadinde hiçbir kayıt ve koşulun yer almaması gerekir. Aksi halde bono kıymetli evrak niteliğini yitirir.
Senet metninde yer alan bedele faiz ödenmesi görüldüğünde vadeli ya da görüldükten belli bir süre sonra ödenecek bonolarda olasıdır. Diğer bonolarda ise faiz şart edilmesi bononun geçerliliğine zarar vermez ama faiz şartı yazılmamış sayılır. Faiz miktarı bonoda gösterilmelidir. Gösterilmemiş ise faiz yazılmamış sayılır. Faiz bononun düzenlenme tarihinden itibaren işlemeye başlar
Vade
Bonoya vade yazılmamış ise bono görüldüğünde vadeli olarak kabul edilir
a)Görüldüğünde vadeli: Görüldüğünde vadeli bonolar ibrazlarında ödenir. İbraz süresi düzenlenme tarihinden itibaren 1 yıldır. Düzenleyen 1 yıllık ibraz süresinin kısaltıp uzatabilir. Cirantalar ise sadece kısaltabilir. Görüldüğünde vadeli bonolar 1 yıllık ibraz süresi içinde ibraz edilmezler ise hamil başvurma hakkını yitirir. Başvurma hakkını yitiren hamil sadece asıl borçluya karşı talepte bulunabilir. Görüldüğünde vadede ‘’+2 iş günü’’ ibraz süresi yoktur. Diğer vadelerde bu ibraz süresi vardır.
Görüldüğünde vadeli bonolarda diğer vadeli bonolardan farklı olarak faiz kaydı konulabilir.
b)Görüldükten belli bir süre sonra: Belirli süre bononun ibraz(görülme) tarihinden itibaren başlar. Düzenleyen, bononun görme tarihini senet üzerine yazıp imzalamalıdır. Bunu yapmazsa durum protesto(tarih tespit protestosu) ile belirlenir. Düzenleyen bir yıllık ibraz süresini kısaltıp uzatabilir. Cirantalar ise sadece kısaltabilir.
c)Düzenleme gününden belirli bir süre sonra: Burada belirli süre bononun düzenlendiği günden başlar. Eğer vadenin karşılığı alan bir gün bulunmazsa vade o ayın son günü gelmiş olur. Örneğin Yargıtay 30 şubat vadesini geçerli kılmış ve senedin vadesini şubatın son günü olarak kabul etmiştir.
d)Belirli bir günde: vade tarihi düzenlenme tarihinden önce olan senet geçersizdir. Vade olarak ayın başı, ortası ya da sonu belirlenmişse bundan ayın birinci, on beşinci ve sonuncu günleri anlaşılır. Yarım ay deyimi ise 15 günlük süreyi gösterir.
Ödeme Yeri
Bonoda ödeme yeri gösterilir. Ödeme yeri zorunlu şekil şartı değildir. Ödeme yeri gösterilmemişse bononun düzenlendiği yer ödeme yeri ve düzenleyenin yerleşim yeri sayılır. Düzenlenme yeri de gösterilmemişse düzenleyenin adının yanında yazılı olan yer ödeme yeri sayılır. Düzenleyenin adının yanında da bir yer yazmıyorsa şekil eksikliği vardır ve bono hükümsüzdür.
Lehtar
Bonoda lehtar gösterilmelidir. Lehtar olarak adı yazılan kişi değiştirilirse bu değişiklik bakımından düzenleyenin onayı şarttır. Aksi halde değişiklik yapılmamış sayılır. Kambiyo senetlerinde lehtar kısmına gerçek ya da tüzel kişilerin belirli şekilde yazılması zorunludur.
Senedin Düzenlenme Tarihi ve Yeri
Senedin düzenlenme tarihi zorunlu şekil şartıdır. Mutlaka gösterilmelidir. Aksi halde bono hükümsüz olur.
Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır. Düzenleyenin adının yanında da belirtilmemişse şekil noksanlığı vardır ve bono hükümsüzdür. Düzenlenme yeri idari birim(kent, ilçe, köy, bucak) adı olmalıdır. Semt adı düzenlenme yeri olarak geçerli değildir. (Fatih geçerli, Beyazıt geçerli değil)
Düzenleyenin İmzası
Düzenleyenin imzası zorunlu şekil şartıdır. İmza yok ise bono batıldır. İmza el ile atılmalıdır.
Bono birden fazla kişi tarafından düzenlenebilir, bu durumda her biri bonoyu ayrı ayrı imzalamalıdır.
Bononun ya da poliçenin ön yüzünde düzenleyen dışında kişiler tarafından atılan imza aval hükmündedir.
Bono(poliçe) temsilci aracılığıyla düzenlenebilir. Temsilci imzayı temsilci sıfatıyla attığını belirtmelidir. Aksi halde kendisi bizzat sorumlu olur. Bir kişi temsile yetkili olmadığı halde bir kişinin temsilci olarak imza atarsa o bonodan bizzat sorumlu olur. Borçlar kanununda bu durum farklıdır. TBK m.47’de temsilci sadece tazminat ödemekle yükümlüdür. Ticaret kanununda ilse yetkisiz temsilci bizzat sorumlu olmasıyla birlikte temsil olunanın işlemi onaması da mümkündür.
İHTİYARİ (İSTEĞE BAĞLI) KAYITLAR
Bonoya(poliçeye) ihtiyari bazı kayıtlar konabilir. Bunların eklenmemesi ya da eklenmesi senedi hükümsüz kılmaz.
‘’Bedelin nakden/malen alınmıştır’’ Kaydı:
Bu kayıt bonoda bir temel ilişkinin varlığını ve düzenleyenin lehtardan bu ilişkiye dayanarak para ya da mal aldığını dolayısıyla bononun bedelsiz ya da karşılıksız bir bono(hatır bonosu) olmadığını gösterir.
Muacceliyet Kaydı
Muacceliyet kaydı, bir bono vadesinde ödenmediği takdirde diğer bonoların muaccel olacağını öngören bir kayıttır. Bonoya kanunda öngörülemeyen bir vade türü yazılamayacağından ve bir bononun vadesinde ödenmediği takdirde diğer bonoların muaccel olacağı şeklindeki vade kanunda belirtilen vade türlerinden olmadığından kanuna aykırı bu kayıtlar yazılmamış sayılır ama senedi geçersiz kılmaz.
Diğer Kayıtlar
Bonoya teminat, tahkim, yetkili icra müdürlüğü veya mahkeme gibi kayıtlarda konulabilir. Manevi tazminat ve cezai şart kayıtları hükümsüzdür. Bunların hükümsüzlüğü senedin geçerliliğini etkilemez.
Bonoda zorunlu unsurlar eksik ise ve kanunu varsayımlarda işlemiyor ise mezkur senet adi senet olarak kabul edilebilir. Yargıtay’ın görüşü de bu yöndedir.
İŞLEYİŞ
Bono düzenleyen tarafından düzenlenir ve lehtara teslim edilir. Bu suretle kambiyo taahhüdü doğar. Lehtar; bonoyu elinde tutup vadede ödeme isteyebilir ya da senedi ciro + zilyetliğin devri yoluyla tedavüle koyabilir. Senedi halihazırda elinde bulunduran kimse hamildir. Hamil bonoyu düzgün bir ciro zincirine dayalı olarak elinde bulunduruyorsa yetkili hamildir. Hamil, senet vadesinde senedi borçluya ibraz eder ve ödeme ister. (Senedin ifa uğruna verildiği hallerde senedin ödenmesi ile temel ilişkiden doğan hak ve borçlar da sona erer.)
Senet ödenmediği takdirde hamil vadeden itibaren 2 iş günü içerisinde proteste keşide ederek kendisinden önce gelen diğer kişilere (ciranta+ avalist + düzenleyen) başvurma hakkını elde eder. Eğer bono görüldüğünde vadeli ise ibraz ve protesto bakımından 2 iş günü sınırlaması yoktur. Hamil başvurma hakkını kullandığı ve aradaki cirantalardan birine ya da bazılarına ya da hepsine başvurduğu takdirde senedi ödeyen ciranta hamilden senedi teslim alır ve aynı başvurma hakkını kendisi kullanır.
Hamil; senet ödenmediği zaman protesto çekmeyerek ya da görüldüğünde vadeli senetlerde düzenlenme tarihinden itibaren 1 yıl içinde ödenmesi için ibraz etmeyerek başvurma hakkını yitirirse kendisinden önce gelen borçlulara karşı herhangi bir talepte bulunamaz; ancak esas borçluya yani düzenleyene karşı başvurma hakkı düşmez. Hamilin esas borçluya karşı zamanaşımı süresi içinde her zaman başvurarak talepte bulunma imkânı vardır.
Hatır Bonosu
Bonoyu düzenleyenin bono lehtarına karşı herhangi bir sözleşmeden doğan borcu bulunmayan hallerde söz konusu bonoya hatır bonosu denir. Burada lehtarın bonoyu düzenleyenden gerçek bir alacağı yoktur. Bu nedenle hatır bonosu bedelsiz bir bonodur. Elinde hatır bonosu bulunan lehtar; düzenleyenden bu bonoya dayanarak talepte bulunursa düzenleyen kendisine karşı hatır def’ini kullanarak ödemeden kaçınabilir. Fakat hatır senedi üçüncü kişiye devredilmiş ise düzenleyen bu hatır def’ini üçüncü kişiye karşı ileri süremez. (istisna: bilerek borçlu zararına hareket)
Açık (Beyaz) Bono
Beyaz bono tedavüle çıkarılırken unsurları tam olmayan bonodur. Açık bono bakımından asgari unsur sadece imzadır. Bu imza bonoda(poliçede) düzenleyenin imzasıdır. Açık bono bir teslim sözleşmesine dayanılarak lehtara verilir. Taraflar arasında açık bononun dayanağını oluşturan kambiyo sözleşmesinin yanında bir de doldurma anlaşması vardır. Lehtar anlaşmaya göre bonoyu dolduracaktır. Senet alacağın talep edileceği ana kadar doldurulabilir.
Açık bono tam bir bono gibi ciro + zilyetliğin devredilmesi yoluyla devredilir. Açık bono devredilince doldurma yetkisi de devredilmiş olur. Açık bono rehnedilebilir, üzerine intifa hakkı tanınabilir.
Açık yani doldurulmamış olarak kaybedilen bononun ziya sebebiyle iptali istenebilir.
Açık bononun sözleşmeye aykırı biçimde doldurulması halinde düzenleyen, senedin sözleşme koşullarına aykırı olarak doldurulduğu iddiasını yazılı delil ile kanıtlamak zorundadır. Sözleşmeye aykırı olarak doldurulmuş bono üçüncü kişiye devredilmiş ise düzenleyen senedin anlaşmaya aykırı olarak doldurulduğunu üçüncü kişinin senedi kötü niyetle iktisap etmiş olması ya da iktisabında ağır kusuru bulunması halinde ona karşı ileri sürebilir.
Yani kişisel def’ilerin üçüncü kişilere karşı ileri sürülebileceği özel bir hal; boş senedin anlaşma hilafına doldurulduğunu def’ilerin kötü niyetli ya da iktisabında ağır kusurlu olduğu hallerde hamile karşı ileri sürülmesidir.
Teminat Bonosu
Bir sözleşmede karşı edimin güvencesi olarak verilen bonolar teminat bonosudur.
KIYMETLİ EVRAK HUKUKU NOTLARIMIZ
