Norm Denetimi
- Anayasa mahkemelerinin asıl kuruluş amacı norm denetimi yapmaktır. Anayasa mahkemeleri norm denetimi kapsamında kanun denetimi yapmaktadır. Yani kanunların anayasaya uygun olup olmadığının denetimidir.
- Yüce divan yargılamaları yapmak, siyasi partileri kapatmak, istisnai olsa da bazı durumlarda parlamento kararlarını denetlemek üstlendiği görevlerdir.
- Soyut norm denetimi için belirli kişiler belirli süreler içerisinde anayasa mahkemesine dava açabilir.
- Kanunların ön denetimi mümkün müdür? Kanunlar yürürlüğe girmeden önce anayasa mahkemesi tarafından denetlenebilir mi?
- Anayasa 148. Madde: Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz. Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır. Şekil bakımından denetleme, Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz; def’i yoluyla da ileri sürülemez.
- Hangi işlemler anayasa mahkemesinin denetimine tabi tutulmuş?
Kanunlar, anayasa değişikliğine ilişkin kanunlar, TBMM iç tüzüğünün içerisinde değişiklik yapmak, CB kararnameleri.
- Kanunların ve anayasa değişikliklerinin şekil bakımından nasıl denetleneceğine ilişkin bir düzenleme var. Peki anayasada CB kararnamelerinin şekil bakımından neye göre denetleneceğine dair bir ifade var mı?
- 148. Maddede bireysel başvurudan bahsedilmiş. Anayasa mahkemesinin belirli kişileri yüce divan sıfatı ile yargılayacağından ve anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getireceğinden bahsedilmiş.
- Anayasanın 149, 150,151 ve 152. Maddeler bknz.
- Kanun, CB kararları ve anayasa değişikliğine ilişkin kimler hangi sürede iptal davası açabilir?
Anayasa mahkemesine iptal davası açmak hakkı doğrudan doğruya iptali istenen kanun, kararname veya iç tüzük resmi gazetede yayımlanmasından 60 gün sonra düşer (151.madde). Bu bir genel hükümdür. Bu genel hüküm dışında 148. Madde özel hüküm içeriyor. Şekil bakımından denetleme Cumhurbaşkanına veya TBMM üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten itibaren 10 gün geçtikten sonra şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz. Anayasa değişikliğine ilişkin kanunların şekil bakımından denetlenmesi 10 gün içinde istenebiliyorken bunların esas bakımından denetlenmesi 151. Maddedeki genel hükme göre 60 gündür. Ama 148. Madde sadece kanunlardan bahsettiği için mesela CB kararnamesi veya diğerleriyle alakalı şekilden başvuru yapılacaksa 151. Maddedeki genel kural geçerlidir. Kanunların ve anayasa değişikliği hakkında kanunların şekil bakımından denetimi 10 gün içinde talep edilebilir. Bunun dışındaki büyün normların şekil ve esas bakımından denetimi 60 gün içerisindedir. Niye böyle bir ayrım yapılmış diye sorarsak hiçbir makul nedeni yoktur.
- 152. Maddede somut norm denetimi ve itiraz yolu denetim türü var. Türkiye’de norm denetimi açısından hem soyut hem de somut norm denetimi var. Yeni yürürlüğe girmiş hatta belki ileri tarihli de olabilir. Daha somut bir uyuşmazlığa uygulanmadan bu kanunun uygunluğu tartışıldığı için buna soyut norm denetimi denir. Ama mahkemenin önüne gelmiş somut bir olayda bu normun anayasallığını tartışıyorsak buna somut norm denetimi denir.
