İYİNİYET
Genel Olarak Hakların Kazanılması
İyiniyet yalnızca mal varlığı haklarının değil istisna da olsa başka hakların ediniminde, hüküm ve
sonuçlar doğurmasında önem taşır. Bir hakkın bir kişiye bağlanmasına hukuk dilinde “hakkın
kazanılması” adını veriyoruz.
Malvarlığı kategorisindeki hakların kazanımı genellikle iki şekildedir:
1-Devren Kazanma : Bir kişi, sahip olduğu hakkı bir başkasına devreder. Hakkın devredildiği kişi bu
hakkı devren kazanmış olur.
2-Aslen Kazanma : Bir kişi, sahibi bulunmayan bir eşya üzerinde kendi fiili ile hak kurar. Bir hak ilk
defa bir hak sahibine ait olmak üzere oluşur.
İyiniyet Kavramı
Herhangi bir hak kazanılırken, hakkın kazanılabilmesi için zorunlu olan şartların olayda mevcut olup
olmadığına bakılmalıdır. Kanundaki zorunlu şartlara uyulmadan kazanılan hak, geçerli şekilde
kazanılmamıştır. İyiniyet, hakkın geçerli şekilde doğumuna veya kazanılmasına engel olacak bir
durumun hak kazanılırken kazanan kişi tarafından bilinmemesi durumudur.
İyiniyetin Unsurları
1-Bilgisizlik/Yanlış Bilgi
2-Hoş Görülebilirlik – Bir kişinin bilgisizliği kendi hatasından kaynaklı olmamalı. Kişi elinden gelen
çabayı gösterdikten sonra hala bilgisizlik/yanlış bilgi içerisinde ise hoş görülebilirlik durumu olabilir.
Kanundan Doğan Bilme Zorunluluğu : Bazı durumlarda kanunda mutlaka bilgi sahibi olma
zorunluluğu vardır. Bu durumlar için iyiniyet söz konusu değildir. Bu durum özellikle “ilan edilmesi
zorunlu hususlar” ve “açıklık ilkesine tabi tutulan sicillerdeki kayıtlar” içindir.
Hukuk Kuralları Hakkındaki Bilgisizlik : Hukuk kuralı hakkında yanılma, içeriği hakkında yanlış bilgi
Kişilere Düşen Dikkat ve Özen Yükünün Derecesi :Objektif bir ölçüttür, gösterilmesi gereken
dikkat ve özen her olayın özel mahiyetinde aynı değildir.
İyiniyetin Hükümleri – En önemli hükmü, hakların kazanılmasını mümkün kılması.
İyiniyetin Hakların Kazanılmasındaki Önemi
A)Ayni Hakların Kazanılmasında İyiniyet
1-Ayni Hakların Kazanılmasında Dolaylı Hükmü : Bir kişinin iyiniyetli olması doğrudan bir ayni hakkı
veya mülkiyet hakkını kazanabileceği anlamına gelmez, iyiniyete farklı unsurların eklenmesi gerekir.
2-Ayni Hakların Kazanılmasında Doğrudan Doğruya Hükmü : İyiniyet bazı durumlarda ayni hakların
doğrudan doğruya kazanılmasının bir şartını oluşturur.
a)Taşınır Mülkiyetinin İyiniyetle Kazanılması :Genel ilkeye göre bir kişi, eşyanın mülkiyetini
devralırken iyiniyetliyse eşyayı devreden kişi eşyanın maliki olmasa bile o eşya üzerinde hak kazanır.
Taşınır eşyaların malikinin elinden çıkış biçimine göre iki durum vardır.
-Sahibinin elinden rızası dışında çıkan taşınırlar için ilke olarak iyiniyetle doğrudan doğruya mülkiyet
kazanılamaz. Ancak bu durumun bazı istisnaları vardır. Para ve hamile yazılı senetler iyiniyetli ise
kazanır. Beş yıldan sonra ek olarak iyiniyetli ise kazanır. Ancak açık arttırma, pazar vb. yerlerden satın
alınmış ise iyiniyetlide olsa kazanamaz, bedel karşılığı iade hakkı doğar.
-Sahibinin elinden rızası ile çıkan taşınırlar için ilke olarak iyiniyetle kazanılması ancak sahibinin tevdi
edilmiş (bırakılmış) taşınır eşyalar için geçerlidir.
b)Taşınmaz Mülkiyetinin İyiniyetle Kazanılması :Taşınmazlar üzerinde ayni hakların
kazanılması vs. tapu siciline tescil yoluyla gerçekleşir. Tapu sicilleri resmi belgelerdir ve alenidir. Kimse
tapu sicilindeki bir işlemi bilmediğini iddia edemez. Tapu sicilindeki bir işlemin yanlış olduğunu
bilmeden bu işleme dayanarak mülkiyet veya sınırlı ayni hak kazanan kişi iyiniyetlidir ,sicildeki yanlışlık
kendisine karşı kullanılamaz.
B)Ayni Haklar Dışındaki Hakların Kazanılmasında İyiniyet
1-Aile Hukuku ile İlgili Hakların Kazanılması : Medeni Kanun’un 130 ve 145. maddelerince evli bir
kişinin ikinci bir evlilik yapması geçerli sayılmaz, bu evlilik mutlak butlan yaptırıma tabi olur yani ilgili
kişiler tarafından dava ila iptal ettirilebilir. İkinci bir durumsa ikinci evliliği yapan kişinin ilk evliliği,
sonradan bir sebeple ortadan kalkmışsa veya ikinci evlilikteki eş ilk evlilikten habersizse (iyiniyet) bu
evliliği geçerli hale getirir.
2-Borçlar Hukuku ile İlgili Hakların Kazanılması :Medeni Kanun’un 190.maddesi bu durumu açıklar.
İyiniyetin Hakların Hüküm ve Sonuçlarını Meydana Getirmesindeki Önemi
A)Bedel Karşılığı Geriverme : Bir kişi sahibinin elinden rızası olmadan çıkmış bir taşınırı iyiniyetle
edinmiş olsa dahi ilke olarak üzerinde ayni bir hak kazanamaz. Taşınır sahibi malını kimin elinde
görürse , o kişiye beş yıl içinde açacağı dava ile geri alabilir. Ancak bu taşınırın zilyedi onu iyiniyetle ele
geçirmişse iyiniyet şu durumda korunur: Zilyet bu taşınırı edinirken (açık arttırma vs. olsa dahi)
sahibinin elinden rızası dışında çıktığını bilmese de geri vermekle yükümlüdür. Ancak iyiniyetli olduğu
için kendisine karşı taşınır davası, ödediği bedelin geri verilmesi şartı ile açılabilir.
B)İyiniyetli Kimsenin Daha Fazla Korunması : Bazı durumlarda iyiniyetli kişi kendisi ile aynı durumda
bulunan iyiniyetli olmayan kişiye karşı daha fazla korunur.
C)İyiniyetin Borcu Ortadan Kaldırması : Alacaklı kişi alacağını üçüncü bir kişiye devredebilir,
borçlusunun rızasını almasına gerek duyulmaz. Borçlu kişi bu devirden habersiz şekilde (iyiniyet)
borcu eski alacaklıya öderse borcundan kurtulur. İyiniyetli olduğu için yeni alacaklıya bir ödeme
yapmasına gerek yoktur.
İyiniyetin Korunmasının Sebepleri
İlke olarak iyiniyet, hukuka uygun davrandığı kanısında olduğu kişiyi korur ancak bu kanı korumaya
yeterli değildir ve korumayı haklı gösterecek geçerli sebepler lazımdır. İyiniyetin kanunen korunduğu
tüm durumlarda birbiri ile karşı karşıya gelen iki karşıt menfaat vardır.
İyiniyetin korunmasında kamu yararı ve iş ilişkilerinin gerektirdiği güvenin rolü büyüktür.
İyiniyetin Mahiyeti
Medeni Kanun herkeste iyiniyetin mevcut olduğunu kabul eder ve iyiniyete karine niteliği verir.
İyiniyete karine niteliği verirken herkesin bir hak kazanırken gerekli özeni gösterdiğini esas alır.
İyiniyetin karine niteliği daha çok ispat yükü bakımından önemlidir.
Karine : Mevcut ve bilinen birtakım olgu vs. sayesinde varlığı bilinmeyenler hakkında sonuç
çıkartmamızı ve mevcut bulunduklarını kabul etmemizi sağlayan ipuçlarıdır.
