KUVVETLERİN İŞBİRLİĞİ: PARLAMENTER REJİMLER

Parlamenter rejim kuvvetler ayrılığına dayanır ama burdaki kuvvetler ayrılığı sert değil ılımlıdır.Buna kuvvetlerin işbirliği de denir. Parlementer rejimde organlar arasında işbirliği, organların bağımsızlığı ile değil, birbirine bağımlı olmaları ve karşılıklı etkileme yolları ile gerçekleşir.

İşlevsel Açıdan: Kanunların hazırlanması ve kabulü yasama ve yürütmenin ayrı ayrı faaliyetleri ile gerçekleşir. Kanunlar tasarı olarak hükümet tarafından parlementoya sunulur ve görüşmeler sonucu kabul edilir. Kabul edilen kanunların uygulanması için yürütme organının idari düzenleyici işlemleri olması gerekir.

Organik Açıdan: Yürütmenin oluşumu açısından ortaya çıkar.

Parlamenter Rejimin Tarihi Kökeni: Parlamenter rejim 18. yüzyılda İngiltere’de ortaya çıkmıştır. 19. yüzyılda ise Kıta Avrupası ülkelerinde uygulama alanı bulmuştur. Parlementer rejim güçlü ama gerilemekte olan monarşik iktidar ile, gelişmekte olan temsili organların uzlaştıkları bir dönemde rastlanır.

Parlamenter Rejim Özellikleri:

  1. Yürütmenin iki başlı olması
  2. Devlet başkanının siyasi sorumsuzluğu
  3. Başkanların yasama organına karşı siyasi sorumluluğu
  4. Yürütmenin yasamaya feshi

Parlamenter Rejim Türleri:

  • İkici Parlamenter Rejim: sınırlı monarşiden modern monarşi ye geçiş aşamasında ortaya çıkmıştır.İkici parlamenterizmin özelliği devlet başkanının aktif politikaya karışmasıdır. Bunun sonucunda fesih hakkının herhangi bir koşula ve hükümetin kabulüne bağlı olmaksızın devlet başkanınca tek başına kullanılması ortaya çıkar. Bakanlar hem devlet başkanına hem de meclise karşı sorumlu dur. Hükümetin görevde kalabilmesi, hem devlet başkanının hem de meclisin güvenine bağlıdır. Bu sistemin işleyebilmesi devlet başkanı ile parlamentodaki çoğunluğunun aynı siyasi eğilimde olmasına bağlıdır yoksa hükümetin durumu daima sallantıda olur.
  • Tekçi Parlamenter Rejim: Parlamenter rejimin gelişmesinde en son aşamadır. Devlet başkanı partili biri de olsa aktif politika dışında olmalıdır. Tekçi parlementer rejimde yürütmenin iki başlı özelliği hukuken ortadan kalkmamaktadır. Fakat uygulamada yürütme içinde hükümet iradesi olarak tek bir siyasi irade belirlemektedir. Bu devlet başkanının rolünü silinmesine yol açar. Tekçi parlementer rejim de devlet başkanının başbakanı atamada sınırlı serbestliği vardır.Tek partili rejimde devlet başkanı,başbakanı görevden azledemez.

 Tekçi parlamenter rejimde hükümetin çifte sorumluluğu yoktur.Hükümet sadece meclise ya da meclislere karşı sorumludur.

  •  Aklileştirilmiş Parlamenter Rejim: Parlamentarizm aklileştirilmesi siyasi hayatın tamamını yazılı hukuk kurallarına bağlanmasını ifade eder. Parlamenter rejimin aklileşmesi siyasetin hukukileşmesini ifade eder.

3 ) KUVVETLERİN SERT AYRILIĞI: BAŞKANLIK REJİMİ

Başkanlık rejimi de kuvvetler ayrılığına dayanır fakat parlamenter rejimden farklı olarak başkanlık rejiminde kuvvetler birbirinden sert biçimde ayrılır. Başkanlık rejiminin günümüze kadar klasik biçimi ile uygulanan tek alanı Amerika Birleşik Devletleridir.

ABD başkanlık rejimi, sert kuvvetler ayrılığına ve kuvvetlerin bağımsızlığına dayanır. Başkanlık rejiminin temelindeki kuvvetlerin bağımsızlığı, organların yapısında, fonksiyonlarında ve ilişkilerinde olmak üzere üç noktada toplanır.

  • Organların yapısındaki bağımsızlık: Seçim mekanizması her organ için ayrı kullanılır. Başkanlık rejiminde yürütme yasama organındaki çoğunluğun içinden çıkar.
  • Organların fonksiyonlarındaki bağımsızlık: Her organ bir faaliyet ile sınırlıdır.
  • Organların ilişkilerinde bağımsızlık: Organların hiçbiri diğerini etkileme aracına sahip değildir.

Başkanlık Rejiminin Tarihi Kökeni: başkanlık rejimi Amerikalılar tarafından 1787 anayasası ile oluşturulurken ana vatan İngiltere’de uygulanan sınırlı monarşiden esinlenilmiştir. Amerikan başkanlık rejimi, kökeninde sınırlı monarşinin Cumhuriyet’e dönüştürülmüş veri biçimidir.

Başkanlık rejiminin temel unsurları:

  1. Tek başlı yürütme ve başkanın otoritesi : Başkan yürütme yetkisini doğrudan ya da yardımcıları aracılığıyla dolaylı olarak kullanır. Başkan hem devlet başkanlığı hem de başbakanlık görevini yüklenmiştir. Başkanlık rejimindeki bakanlar başkan tarafından belirlenen politikayı yürütmekle yükümlüdürler. Atanmaları ve görevden uzaklaştırmaları Senatonun uygun bulması ile başkan tarafınca yapılır.
  2. Başkanın ve meclislerin karşılıklı bağımsızlıkları: yürütme ve yasamanın görev süreleri boyunca yetkileri bütünüyle sahiptirler.

Başkanlık Rejiminin İşleyişindeki Güçlükler:

Kurumsal Güçlükler: Başkanlık rejiminin sert kuvvetler ayrılığından ve organları olan güvensizlikten kaynaklanmaktadır. Parlamento yasama faaliyetine egemen olduğu için Başkan kanun teklifinde bulunamamakta ve Yardımcıları da kanunların görüşülmesine katılamamaktadır. Başkan kanun teklif edemeyince başka yollara başvurur. Başkan uygun olacağına karar verdiği önlemler için parlamentoya gönderdiği mesajlar vardır. Parlementoda etkili olacağına inandığı Üyeler aracılığıyla kanun teklifi yaptırır. Başkanın basın toplantıları ile kanun düzenlemesine istediği konuları dile getirir. Başkan ve parlamento arasındaki ilişkiler sürekli komiteler aracılığı ile kurulur. Sürekli komiteler geniş yetkilere sahiptir. Başkan hariç bütün yürütme görevlilerini davet ederek yürütme faaliyeti ile ilgili olarak bilgi edinilir. Amerika Birleşik Devletleri‘nde parlamenterlerin Yürütme üyelerine giderek yürütme politikasını sürekli komiteler aracılığıyla denetlemelerine ve bunların basın yoluyla sansüre uğramadan yayınlanmalarına kongre yönetimi denir. Başkan’ın kongreye karşı yasama faaliyetine engel olma veya veto yetkisi vardır. Başkanın geri çevirdiği metni tekrar kanunlaşması için iki meclisin de mevcut üyelerinin üçte ikisi tarafından kabulü gerekir.

Siyasi Güçlükler: Başkanın ve parlamento çoğunluğunun aynı partiden olmaması durumunda iki organ arasında gerginlik artar. Başkanlık rejimi, parlementer rejimden farklı olarak iki organ arasında uyuşmazlıkları giderecek hukuki mekanizmaya sahip değildir. Parlamento çatısı altında parti grup kararları ile parlamenterler bağlı olmadıkları için başkanın ve parlamento çoğunluğunun farklı partilerden olmaları uzlaşma zemini kurulmasını da kolaylaştırır. Amerika’da siyasi hayata egemen olan iki büyük parti arasında ideolojik ayrılıklar olmadığı için iki partide aynı eğilimleri taşıyan olabilir. Bu yüzden yürütme ve yasama farklı partilere ait olması Amerika’da başkanlık rejiminin işleyişinde siyasi sorunlar yaratmaz.

Federal Yüksek Mahkeme

Amerika Birleşik Devletleri’nde federal yüksek mahkeme başkanın gücünü kısıtlamaktadır. Başkanın kararname yetkileri federal yüksek mahkemenin içtihatı sebebiyle başkan sadece yürütme alanı ile sınırlı olarak kararname çıkarır.

Başkanlık Rejiminden Sapmalar

Başkanlık rejiminden sapmalar için Başkancı Rejim deyimi kullanılır. Bu deyimle genellikle ABD’de başkanlık girişiminden rejiminden esinlenen ama bu rejimin öngördüğü kuvvetler ayrılığı ile bunun uygulamadan kaynaklanan özelliklerine uygun olmayan rejim türlerinden bahsedilir.

4) YARI BAŞKANLIK REJİMİ

Devlet başkanının halk tarafından seçilmesi ve bakanların siyasi sorumluluğunun kaynaştırılması ile yarı başkanlık rejimi oluşturulur. Yarı başkanlık rejiminde: –  devlet başkanının genel oyla seçilmesi

–  devlet başkanının güçlü siyasi yetkilere sahip olması

–  devlet başkanı ve Başbakan olmak üzere iki başlı yürütme

  • başbakanın hem parlementoya hem de devlet başkanına karşı sorumluluğu vardır.

Yarı başkanlık rejimini ilk Mauricw Duverger tanımlamıştır.Fransada bu rejime karma rejim denir.

Bu rejimde devlet başkanının güçlü anayasal yetkileri vardır. Devlet başkanı aktif siyasetin içindedir. Örneğin Fransa’da devlet başkanı olanğan üstü hal ilan edebilir. Cumhurbaşkanı kanun taslağının tümünü ya da bir kısmını veto edebilir. Cumhurbaşkanının tek başına kararname çıkarma yetkisi vardır. Cumhurbaşkanının referanduma girme yetkisi vardır. Anayasa yargısına başvurma yetkisi vardır. Kabine kurulmasına söz sahibidir. Hükümetin görevine son verilmesinde söz sahibidir. Fransa’da parlamento seçimleri yenilenince cumhurbaşkanlığı seçimi yenilenmez.

Kohabitasyon: ( birlikte yaşana dönemi ) : Fransa’da cumhurbaşkanlığı seçimi ile meclis seçimleri farklı zamanlarda yapıldığından bazı zamanlardaMeclis çoğunluğu ile cumhurbaşkanı farklı siyasi partilerden seçilebilir. Bu durumda siyasi kitlenmeler yaşanır. Bu durumlarda devlet başkanı yetkilerin rahat bir şekilde kullanamaz. Bu duruma kohabitasyon yani birlikte yaşama dönemi denir.

Leave a Reply

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir