KOLLUK YETKİSİNİN SINIR, İLKE VE ŞARTLARI
-Kolluğun yetkisini kullanmasıyla kişilerin temel hak ve özgürlüklerine müdahale edilmiş olur. Bu sebeple bu yetkinin kullanımına ilişkin sınır ve şartlar Anayasa’da temellendirilir.
-Kolluk faaliyetlerinde asıl olan ‘yetkisizlik’, temel hak ve özgürlüklerde asıl olan ‘serbestlik’ ilkesidir.
-Kolluk görevlileri Anayasa ve kanunlarda yetkili kılındıkları çerçevede kolluk müdahalesinde bulunabilir. Yetkili kılındıkları işlemler ve eylemler temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına ilişkin ilkelere aykırı olamazlar. (Anayasa’nın 13. Maddesi esas alınır.)
KANUNİLİK
Anayasa’nın 123. maddesinde; ‘İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir.’ denmiştir.
AYM kararlarına göre, idari yaptırımların türü, miktarı ve süresi doğrudan kanunla belirlenmelidir. Bununla birlikte, idari yaptırım uygulanacak fiillerin belirlenmesinde kanunun çizdiği çerçevede idari düzenlemelerin yapılması hukuka aykırılık oluşturmayacaktır.
GERİYE YÜRÜMEZLİK
Anayasa 38; ‘Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.’
BELİRLİLİK
Bir fiilin yaptırıma konu edilebilmesi için açıkça düzenlenmesi ve ‘belirli’ ve ‘öngörülebilir’ olması gerekir.
AYM’ye göre ‘Belirlilik ilkesi, bireylerin hukuk kurallarını önceden bilmeleri, tutum ve davranışlarını bu kurallara göre güvenle belirleyebilmeleridir.’
ÖLÇÜLÜLÜK
I. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması
Madde 13 – (Değişik: 3/10/2001-4709/2 md.)
Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.
Bu maddede yer alan ölçülülük ilkesi temel hak ve özgürlüklerin sadece kanunla değil idari işlem ve eylemlerle sınırlandırılmasının da sınırını oluşturur.
Ölçülülük ilkesi ‘elverişlilik’ , ‘gereklilik’ ve ‘orantılılık’ olarak üç alt ilkeden oluşur.
Ölçülülük Değerlendirmesi
Kolluk işlem ve eylemlerinin ölçülü olup olmaması için tek ölçüt yoktur. Söz konusu temel hak ve özgürlüğün sınırlandığı yer ve zamana göre değişir.
-Kamu düzenine yönelen tehdit eğer umuma açık bir yerdeyse özel alana göre daha kuvvetli kabul edilir.
-Gece ve gündüz, tatil ve iş günleri arasında da farklılık gösterir.
-Kolluk yetkilerinin sınırları olağan ve olağanüstü dönemlerde de farklılıklar gösterir.
