KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞU
Anayasalar,normlar hiyerarşisinde diğer normların üzerinde yer alan ve değiştirilmesi zor olan en üst normdur.Buna anayasanın üstünlüğü ilkesi denir.Anayasanın üstünlüğü ilkesinin anlamı olması için güvenceye alacak mekanizmaya ihtiyaç vardır.
Kanunların anayasaya uygunluğunun denetlenmesinde iki yol vardır.
Siyasi Denetim: Kanunların siyasi sonuçlar doğurmasından dolayı denetimi siyasi organlar yapar.Anayasaya uygun olmayan kanunlar henüz doğmadan engellenir.Cumhurbaşkanı uygun bulmadığında veto hakkı vardır.Halkın tepkisi de kanunlaşmadan engelleyebilir.Ancak denetimi yapacak kuruluşun yargıç gibi anayasaya uygunluğunun yargıç gibi denetlenmesi gerekir.
Hukuki Denetim: Hukuki denetimi mahkemeler yapar.Günümüzde temel haklar,kanun koyucuya karşı anayasa mahkemesi tarafından korunur ve denetlenir.
Yargısal Denetim: Yargısal denetim defi yolu ya da dava yoluyla olur.Defi yolu somut norm denetimi,dava yolu da soyut norm denetimidir.
- Defi Yolu ile Denetim: Davaya bakan mahkeme uygulanacak hükmün anayasaya aykırı görürse anayasa mahkemesinin vereceği karara kadar davayı geri bırakır.Defi yoluyla denetime başvurmanın dört yolu vardır:
* Bakılmakta olan bir dava olmalıdır.
- Dava mahkemede bakılıyor olmalıdır.
- Uygulanacak kuralın kanun veya cumhurbaşkanı kararnamesi olmasıdır.
- Anayasaya aykırılığı ciddi görülmelidir.
Mahkeme,anayasaya aykırılık iddiası bulunduğunda bekletici sorun olarak,yetkili organa veya anayasa mahkemesine gönderir.Anayasa mahkemesi beş ay içinde karar verirse mahkeme bu kararın uyuşmazlığı çözer.Mahkeme talebi redderse konuyu,kanun veya kanun hükmünde kararname ile çözer.
Kabul ederse red kararı Resmi Gazetede yayımlanmasından on sene boyunca aynı konuda itirazda bulunamaz.
Ön sorun,davanının çözülmesinde yetkili mahkeme anayasaya aykırılık defi ile olduğunda davayı durdurur.Ön sorun olarak kendisi çözer.1982 Anayasasında ön sorunla çözülme kaldırılmıştır.
- Dava Yolu ile Denetim: Dava yoluyla denetim kanuna karşı doğrudan doğruya açılan dava iptalini sağlama yoludur.Davanın açılış zamanı dikkate alındığında önleyici veya giderici denetim uygulanır.
•Önleyici Denetim: Kanun yürürlüğe girmeden önce yapılır.
•Giderici Denetim: Kanun yürürlüğe girilmesinden sonraki denetimdir.
Anayasa mahkemesi kendisine açılan dava gerekçesinden ayrı olarak kendisi de farklı gerekçelerle iptal kararı verebilir.
- Anayasa Mahkemesi Kararları:
- Anayasa mahkemesi kararı herkes için bağlayıcıdır.
Anayasa mahkemesi kararı Resmi Gazetede yayımlanmadan açıklanmaz.
Anayasa mahkemesi kararı red ya da iptal şeklinde olabilir.
2) İptal Kararı Sonuçları:
Anayasa mahkemesi bazen kanunu tümüyle iptal etmek yerine kanundaki bazı maddeleri veya sözcükleri değiştirebilir.
Salt çoğunlukla anayasa mahkemesi genel kurulda alınan bazı kararlar kural olur.
Anayasa mahkemesi kararın yayımlandığı gün kanun yürürlükten kalkar.Fakat bazı durumlarda anayasa mahkemesi hükmü erteler ve bu karar Resmi Gazetede yayımlandıktan bir yıl süreyle kısıtlıdır çünkü boşluk yaratılmak istenmememektedir.
- İptal Kararının Geriye Yürüyüp Yürümeme Sonuçları: 1982 Anayasasına göre Türk hukukunda “Anayasa mahkemesi iptal kararı izhari değil fakat inşaidir.“ İptal kararları geriye yürümez.Amaç kazanılmış hakların saklı tutulmasıdır.
- Kanunların Yürürlüğü Durdurulabilir Mi?: Bu konuda Türk anayasasında bir hüküm yoktur.Bu sorun iptal kararından önce ve Resmi Gazetede yayımlanana kadar geçen süreye göre;
- Bu sorun,uygulanmasıyla hukuki sonuçlar doğuran kanunlar için düşünülür.Bu kanunlar uygulandıkları süre içinde doğan sonuçları gideremez.
- Anayasa mahkemesinin iptal kararınının Resmi Gazetede yayımlanmasına kadar kanunun uygulanma konusunda karar verilebilir.
- Yokluk Hali: Hukuken yokluk bir işlemin hiç yapılmamış,doğmamış olmasıdır.Anayasa mahkemesinin çeşitli görüşleri olsa da bu konuda net bir karar yoktur.
- Hükmünü İcra Eden Kanun: Kanun koyucu hukuku yaratır.İçtihadi hukuk hukukun evrimidir.Bu kanunlar yürürlüğe girdikten sonra bir idari işleme gerek duymadan sonuçlar doğurmasıdır.Bu kanunlar iptal edilse bile önceye etkili olmadığından anlamsız kalmaktadır.
- Anayasaya Uygun Yorum: Anayasaya aykırı duran yasa kuralı anayasaya uygun yorumlanırsa kural iptal edilmez.
- Anayasa Şikayeti (Bireysel Başvuru): Türkiye’de 2010’da referandumla kabul edilen anayasa paketinde bireysel başvuru kabul edilmiştir.Bireysel başvuru,bireyin anayasayla güvence altına alınan temel hakların anayasayla korunmasıdır.
