KAMU MALLARI
-Kamu mallarına ilişkin genel bir yasal düzenleme yoktur.
-Bir kamu tüzel kişisinin mülkiyetindeki taşınır ve taşınmaz mallara kamu malları denir.
-Bir malın kamu malı sayılabilmesi için gereken şartlar; öncelikle bir kamu tüzel kişisinin mülkiyetinde olmalıdır, sonra bu malın kamunun doğrudan yararlanmasına tahsis edilmiş olması gerekir.
-Şu mallar kamu malı sayılmaz;
>Bir kamu tüzel kişisi tarafından kullanılan ancak onun mülkiyetinde olmayan mallar.
>Bir kamu tüzel kişisinin mülkiyetinde olup kamunun doğrudan yararlanmasına tahsis edilmeyen mallar. (Bu mallara kamu tüzel kişilerinin özel malları/idarenin özel malları denir.)
Örneğin kamulaştırılan ancak henüz kamunun kullanımına tahsis edilmemiş olan bir taşınmaz idarenin özel malıdır. Ancak tahsis edildiğinde kamu malı statüsü kazanılır. Özel mallarda amaç kamu yararı değil gelir getirmektir. Ve kural olarak özel mallar özel hukuk rejimine tabidir.
KAMU MALLARININ SINIFLANDIRILMASI
-Kullanma/yararlanma bakımından: hizmet malları, orta malları, sahipsiz mallar
-Kökenleri bakımından: doğal kamu malları, yapay kamu malları
-Kamu malı niteliğini kazanmaları bakımından: niteliği gereği kamu malı sayılanlar, geleneksel kamu malları, tahsis yoluyla kamu malı olanlar
-Maddi içerikleri bakımından: kara kamu malları, deniz kamu malları, hava kamu malları
-Taşınabilmeleri bakımından: taşınmaz kamu malları, taşınır kamu malları
A. Kullanma/Yararlanma Bakımından
1. Hizmet malları
-Eğer kamu malı, kamu hizmetinin asli unsuruysa o mal hizmet malıdır. Yani o mal olmadan kamu hizmeti olamayacaktır.
-Kadastro Kanunu m. 16 örnek: belediye, karakol, okul binaları, hastaneler, kütüphaneler…
2. Orta malları
-Kamunun doğrudan doğruya kullanımına tahsis edilen kamu mallarıdır.
-Ortak ve genel yararlanılan mallardır.
-Kadastro Kanunu m. 16 örnek: mera, yaylak, kışlak, otlak, yollar…
3. Sahipsiz mallar
-Ayrıca bir tahsis işlemine gerek olmaksızın doğal nitelikleri gereği kamunun doğrudan doğruya kullanımına açık olan mallardır.
-Örnek: kamuya ait mallar, kayalar, tepeler, dağlar…
KAMU MALI NİTELİĞİNİN KAZANILMASI VE KAYBEDİLMESİ
-Bir malın kamu malı niteliği kazanabilmesi için öncelikle o malın iktisap edilmesi (kazanılması) sonra da kamu yararlanmasına tahsis edilmesi gerekir.
-İktisap, satın alma veya kamulaştırma şeklinde olabilir.
-Tahsis bildirici değil inşai(kurucu) niteliktedir. Tahsis, Anayasa, kanun, CBK, idari işlemler yollarıyla olabileceği gibi gelenekler ile de gerçekleşebilir. Tahsisin zımni görünümle ortaya çıkabileceği bile kabul edilir.
-Doğal kamu mallarının bu niteliği kazanmaları için bir işleme gerek yoktur. Ancak bunların kamu malı olma niteliği tahsis edilebilir. Ancak burada tahsis kurucu nitelikte değil bildirici niteliktedir.
-Bir mal idare tarafından iktisap edildiğinde kamu malı değeri kazanmaz, o sırada kamunun özel malıdır. Ancak tahsis edildikten sonra kamu malı niteliği kazanılır.
-Yapay kamu mallarına kamu malı niteliği kazandıran da bu niteliği kaybettiren de tahsistir.
KAMU MALLARININ ÖZELLİKLERİ
-Satılamaz, devredilemez, ferağ edilemezler. Bu özellik doğal kamu malları açısından mutlaktır ancak idare yapay kamu malı üzerindeki tahsisi kaldırırsa o mal kamu malı olmaktan çıkar ve satılabilir, devredilebilir, ferağ edilebilir.
-Kazandırıcı zamanaşımı yoluyla iktisap edilemez.
-Kamu malları üzerinde özel kişiler lehine ipotek, irtifak ve rehin gibi sınırlı ayni haklar kurulamaz.
-Kira gibi özel hukuk sözleşmelerinin konusu olamazlar.
-Kamu malları tapu siciline tescil edilmez.
-Haczedilemezler.
-Kamu malları kamulaştırılamaz.
-Kamu mallarından kaynaklanan uyuşmazlıkların çözüm yeri idari yargıdır.
KAMU MALLARINDAN YARARLANMA
-Genel yararlanma ve özel yararlanma şeklinde ikiye ayrılır.
-Kamu mallarından tahsis amaçlarına aykırı yararlanılamaz.
-Yararlanma ya tahsise uygun olmalı ya da tahsisle bağdaşabilir olmalıdır.
>Genel Yararlanma:
-Bireylerin izin almadan kamu mallarını tahsis amacına uygun şekilde kullanabilmesidir.
-Genel yararlanmalar serbesttir. (serbestlik ilkesi) Genel yararlanmalar kural olarak genel bir yasaklamaya konu olamaz.
-Genel yararlanmalar eşitlik ilkesi içerisinde gerçekleşir. Eşit şartlarda yararlanılır. Aynı statüde bulunanlar kamu mallarından eşit şartlarda yararlanır.
-Kural olarak bir karşılık aranmaz. (meccanilik ilkesi) Köprü ve otoyollardan alındığı gibi istisnalar olabilir.
-Genel yararlanmalar süreklidir.
-Genellikle orta mallar ve sahipsiz mallar genel yararlanmanın konusu olurlar.
>Özel Yararlanma:
-Kamu mallarının tahsis amacına uygun ya da bağdaşabilir şekilde, mutlaka önceden izin alınma şartıyla ve bir karşılık vererek geçici olarak yararlanmadır.
-Genellikle hizmet malları.
-Özel yararlanmalar serbest değildir izin şartı aranır.
-Eşitlik ilkesi geçerli değildir. Herkes talepte bulunabilir ancak herkes izin alamaz.
-Karşılık gerektirir.
