KAMU MALLARI
Kamu Malı Nedir
Anayasa mahkemesine göre hangi malların özel mülkiyet konusu olacağını belirleme konusunda yetkili makam kurucu iktidar ve yasama organıdır. dolayısıyla hangi malların kamu malı olacağını da tespit etmek bu makamlara aittir. Genel olarak idarenin faaliyetlerini yerine getirriken kullandığı taşınır ve taşınmaz mallara kamu malı adı verilmektedir. Bir malın kamu malı sayılabilmesi için öncelikle malın mülkiyet hakkının bir kamu tüzel kişisine ait olması gerekir. Malın mülkiyet hakkının mutlaka o malı kullanan kamu tüzel kişisine ait olması şart değildir. Herhangi bir kamu tüzel kişiliğine ait olması yeterlidir. Devlet kamu kurumları veya mahalli idareler birbirlerine ait kamu mallarını kullandıklarından malın kamu malı niteliği devam etmektedir. Özel kişilerin mülkiyetinde bulunan bir mal kamu malı niteliği kazanamaz ( bu mal kamu hizmetinde kullanılsa dahi ) kamu tüzel kişiliği bünyesinde olan bir malın özel kişilerce kullanılması ise malın statüsünü etkilemez. Mülkiyet hakkının kamu tüzel kişiliğine ait olması malın kamu malı olması için aranan bir şart olsa da yeterli değildir. Malın kullanılış şekli işlevi de önem arz eder. Mal kamunun ortak kullanımına ve yararlanmasına ya da bir kamu hizmetine tahsis edilmiş olmalıdır. Kısacası bu mal kamu yararına hizmet etmelidir.
Kamu Mallarının Türleri
Kamu malları arasındaki temel ayrım uygulanan hukuki rejimden kaynaklanır. Kamu hukukuna tabi kamu malları ve özel hukuka tabi kamu malları şeklinde bir ayrım yapılabilir. Kamu hukukuna tabi kamu malları ise kendi içerisinde orta malları hizmet malları ve sahipsiz mallar olarak ayrılır.
Orta Malları
Halkın doğrudan doğruya kullanımına açık olan mallardır. Köprü yol meydan pazar yeri gibi. Bu mallardan yararlanan doğrudan doğruya halktır kamunun ortak kullanımına açıktır. Bu özelliği gereği doğrudan doğruya kamu özgürlükleri ile ilintili olduğu söylenebilir. Kamu özgürlüklerini sağlayan kamu mallarının bireysel kullanımı ise birtakım sınırlandırmalara tabi tutulabilir. Orta malları kendliğinden meydana gelmiş olabileceği gibi insan eliyle de meydana gelebilir.
Hizmet Malları
Herhangi bir kamu hizmetinde kullanılan mal o hizmetin ayrılmaz bir parçası olacak derecede hizmete özel olarak uyarlanmış ise hizmet malı söz konusudur. Iskele hastane demiryolu cami gib
Bir kamu tüzel kişisinin sahip olduğu malın hizmet malı haline gelebilmesi için tahsis edildiği kamu hizmetinin gerektirdiği niteliklere sahip olması gerekir. Burada belirleyici unsur malın olduğu gibi saf haliyle değil hizmetin ayrılmaz bir unsuru haline gelmiş olmasıyla hizmete özel düzenlenmiş olmasıdır. Özel kişiye ait mal kamu işleminin en asli unsuru da olsa hizmet malı kabul edilmemelidir ancak kamu hizmetinin yerine gereği gibi getirilebilmesi için kanun koyucu bazı ayrıcalıklar getirebilir. Özel hukuk kişileri tarafından yerine getirilen kamu hizmetlerinde kamu malı kullanılması halinde ise mal kamu malı statüsünden çıkmadığı gibi hizmete göre uyarlanmış ise hizmet malı olarak da tanımlanabilir.
Sahipsiz Mallar
Bu adlandırmanın sebebi özel mülkiyete konu olmamalarıdır. Sahibi olmayan mal özel mülkiyete geçirilmesi mümkün olmasına rağmen geçirilmemiş maldır. Bu mallar doğrudan doğruya devletin hüküm ve tasarrufu altındadır hiçbir şekilde özel mülkiyete konu olamazlar meğer ki kanunla istisna getirilmiş olmasın. Herkesin kullanımına doğaları gereği açık olan mallardır.
Kamunun Özel Malları
Bir kamu tüzel kişisine ait olmakla birlikte doğrudan kamu hizmetlerinin yürütülmesinde kullanılmayan veya halkın yararlanmasına tahsis edilmeyen ve yalnızca sağladıkları gelir sebebiyle dolaylı bir şekilde kamu yararı sağlayan mallar kamunun özel mallarıdır. kamu mallarında esas amaç gelir elde ermek değilken kamunun özel mallarında amaç gelir elde etmektir. Devletin özel mallarının neler olduğuna dair bir kanuni düzenleme bulunmamaktadır. Öğretide ise farklı mallar sıralanmaktadır. Istisnaları olmakla beraber kamunun özel mallarının özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
Kamunun özel mallarında öncelik kamu yararı gelir elde etmektir.
Kamunun özel malları genel olarak özel hukuk rejimine tabidir.
Kamunun özel mallarından kaynaklanan uyuşmazlıklarda genel olarak adli yargı görevlidir.
Kamunun özel mallarından yararlanırken birtakım sınırlamalara uyulması zorunludur. Medeni hukuk doktrinde kamunun özel mallarının kamu tüzel kişisi olmayan bireylere ivazsız olarak devrinin idarenin bu konuda tam ehliyetsizliği nedeni ile mutlak butlanla sakat sayılması gerektiği ileri sürülmektedir. Idarenin özel mallarını özel kişilere ivazlı olarak devretmesi mümkündür ancak uyulması gereken kurallar mevzuatta belirtilmiştir. Öte yandan idare özel hukukta olmayan idare hukukuna özgün bazın üstün yetkileri üçüncü kişilerle ilişkilerinde kullanabilir.
Kamu Malı Niteliğinin Kazanılması ve Kaybı
Edinilen malın kamu malı olarak sayılabilmesi için mala doğrudan kamu yararını amaçlayan bir işkev verilmeli kamu yararına tahsis edilmelidir. Kamu tüzel kişilerinin özel mallarının hangi işleve yönelik olarak kullanılacakları kamu yararını ne şekilde sağlayacaklarının belirlenmesi tahsis işlemi ile gerçekleşir. Tahsis işlemi ile bir malın hangi amaca özgülendiği işlevinin ne olacağı belirlenmektedir. Tahsis işlemin kapsamına göre bir malın kim tarafından ne şekilde ne amaçla nasıl hangi süreyle kullanılacağı malın ne tür bir kamu malı olduğunu ortaya çıkartacaktır. Tahsis birel veya genel düzenleyici işlemlerle idari sözleşmelerle yapılabileceği gibi yasa veya anayasa ile de tahsis yapılması mümkündür. Ör: ay md 43. Ayrıca gelenek icabı kamu malı olduğu kabul edilen mallar için zımni veya fiili tahsis de söz konusu olabilir.. Bir malın fiilen hizmette kullanılması fiilen tahsis sayılmaktadır ve tahsise bağlanan bütün sonuçları doğurduğu kabul edilmektedir. Danıştay 10. Dairesinin verdiği taşkışla kararı fiili tahsisin yargı tarafından kabul edildiğinin göstergesidir. Idarelerin mülkiyetlerinde olan kamu mallarını birbirlerine tahsis etmeleri mümkündür. Aynı şekilde kamu tüzel kişileri mülkiyet hakkına sahip oldukları malları kamu hizmeti gören özel hukuk kişilerine de tahsis edebilir. Idareler arasında hangi taşınmazın kime tahsis edileceği hakkında bir uyuşmazlık çıkması durumunda son karar mercii cumhurbaşkanıdır. Tahsisin kaldırılması konusunda da cumhurbaşkanı yetkilidir. Tahsis işlemi ;
Kamu hizmetinin sona ermesi
Taşınmazın tahsis amacının değişmesi ve ortadan kalkması
Imar planı Taşınmazın başka bir amaca ayrılması
Taşınmazın 2 yıl boş bırakılması veya hiç kullanılmaması
Taşınmazın tahsis amacı dışında kullanılması veya maliki kamu idaresinin izni olmadan üçüncü kişiler tarafından kullandırılması
Tahsis yapılan kamu idaresinin görüşü alınmaksızın tahsisi yapan kamu idaresinin merkez veya taşra birimlerince resen kaldırılabilir.
Bir mal üzerinde birbiriyle bağdaşması halinde birden fazla tahsis yapılabilir ancak malın asıl kullanım şeklini belirleyen ilk tahsis esastır ikinci tahsisin ilk tahsise uyumlu olması şarttır. Kamunun mülkiyetindeki bir malın orta malı veya hizmet malı olarak adlandırılması için tahsis işlemi zorunludur. Tahsisin içeriğine göre malın nasıl kullanılacağı mala verilen işlev belirlenecektir. Ayrıca tahsis işlemi ile bir malın başka bir kamu malı türüne dönüştürülmesi de mümkündür. Sahipsiz malların kamu malı niteliği kazanabilmesi içinse tahsise gerek yoktur. Doğaları gereği kamu sayılan sahipsiz malların kamu malı sıfatını kaybetmeleri ise ancak doğal niteliklerinin sona ermesi ile mümkündür. Kamu malının niteliğinin kaybı kanunlarla farklı bir düzenleme getirilmemiş ise yetki ve şekilde paralellik ilkesine bağlıdır. Yani malı kamu malı niteliğine sokan tahsis işleminin kaldırılması ile kamu malı niteliği ortadan kalkar. Tahsis işleminin kamu malları üzerindeki etkileri şunlardır:
kamu mallarının kendi aralarındaki türlerinin belirlenmesinde tahsisin içeriği esas alınır.
Bir malın kamu malı statüsüne girmesi bakımından temel kriter olarak kabul edilir.
Tahsis malın kullanımın genel çerçevesini belirler. Hiçbir yararlanma usulü tahsise aykırı olamaz.
