Kamu Hizmetinin Görülüş Usulleri . Kamu hizmetinin kamu hukukunun genel ilkeleri gereğince doğrudan idare, kuruluş ve kurumları eliyle kurumsal yönetim biçimine göre yürütülmesi asıl ve olağandır. Ancak kamu gözetim ve denetimi altında belirli yasal usullerle özel müteşebbislere yaptırılabilmesi de olanaklıdır.
Kamu hizmetleri özel kişilere ruhsat veya sözleşme yoluyla yaptırılabilir.
Kamu Hizmetinin Görülüş Usulleri Emanet Usulü
Bu usul İdare tarafından görülme usulü olarak da adlandırılabilir. Emanet usulü mevzuatta yer almamaktadır. Uygulamada pratik bir sonucu da yoktur. Osmanlı’da Emanet usulü olarak karşımıza çıkar. Devlet tarafından özel kişilere de gördürülebilecek kamu hizmetlerinin kendi kaynakları, kendi personeli ile devlet veya diğer kamu tüzel kişileri tarafından görülmesidir.
Müşterek Emanet Usulü
Kamu hizmetine yönelik sermaye idare tarafından konulmuş olmalıdır. Özel kişi bilgi ve tecrübelerini kullanarak kamu hizmetini yürütür. Kamu hizmeti idare ile özel kişi arasında sözleşmenin bir sonucu olarak karşımıza çıkar. Özel hukuk kişisine gelirden pay verilmektedir.
Büyükşehir belediye tiyatroları Müşterek Emanet Usulü ile işletilmektedir.
İltizam Usulü
Bir hizmetin idare tarafından bir bedel karşılığında bir kişiye gördürülmesi veya belli bir şeyin teslimi konusunda yapılan sözleşmeye iltizam sözleşmesi yapılan kişiye de mültezim denir.
Kamu hizmetlerinin işletilmesinin bir bedel karşılığında özel kişilere devredilmesi durumunda yapılan sözleşme iltizam sözleşmesi niteliğindedir.
Ruhsat Usulü
Tekel niteliğinde olmayan bir kamu hizmetinin idare tarafından verilen izin üzerine özel kişilerce de görülebilmesi usulüne ruhsat usulü denir.
Ruhsat idarenin talep üzerine ve tek yanlı idare açıklaması ile yaptığı bir şart işlemdir.
Kamu hizmetinin asıl sahibi olarak hizmetle ilgili gereken düzenlemeleri yapmak yetkisine sahiptir. Ruhsat sahibi ise bu duruma katlanmak zorundadır.
Kamu Hizmetinin Görülüş Usulleri İmtiyaz Usulü
Kamu hizmeti özel kişiler tarafından kurulmalıdır. Hasar ve zarar yükümlülüğü özel kişinin üzerindedir. İmtiyaz usulü kamu hizmetinin bir idari sözleşmeye dayanarak anonim şirkete gördürülmesidir. Devlet adına imtiyaz verme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. İl özel idaresi adına imtiyaz verme yetkisi hususunda il genel meclisi yetkilidir.
İdare gerektiğinde sözleşme hükümlerinde değişiklik yapabilecektir. Ancak bedele yönelik değişiklikler tek taraflı yapılamaz. İdare sözleşmeyi tek taraflı olarak feshedebilecektir. İdare imtiyazı satın alabilir veya imtiyazı tamamen ortadan kaldırabilir.
Eğer İdare özel hukuk kişisinin yükümlülüklerini iş yapamayacak kadar artırırsa kişinin bundan doğan zararlarını tazmin eder.
Fait Du Prince Kuramı ve Uygulanması
İdare sözleşme dışı genel düzenleyici işlemi ile imtiyazcının yükünü arttırmışsa fait du prince kuramı uygulanarak mali denge sağlanır. Bu kuramın uygulanabilmesi için yeni bir vergilendirilme gibi dolaylı etki yapan birel işlemler gibi bir yük artırımı olması gerekir.
Imprevision Kuramı ve Uygulaması
Eğer taraflara yüklenemeyecek kadar büyük iktisadi değişiklikler yüzünden imtiyazcı sözleşmeyi yerine getiremeyecek hale geldiyse imprevision kuramı çerçevesinde idare zararı paylaşmak zorundadır.
Imprevision–> Öngörülemezlik
İdarenin yardımda bulunabilmesi için ekonomik durumu değiştiren olayın öngörülemez olması gerekmektedir. Bu olaylar tarafların iradesi dışında meydana gelmelidir. Ayrıca bu olaylar sözleşmenin yürütülmesi koşullarını önemli ölçüde değiştirmelidir. Sözleşmenin icrasını zorlaştıran hal kesildiğinde idare maddi yardımı keser. Taraflar olağanüstü durum sürekli hale gelirse sözleşmeyi feshedebilir veya yeni bir sözleşme yapabilir. İdare tarafından verilen yardım sürekli değil sınırlı bir yardımdır.
İmtiyaz sözleşmesinde akit tarafın seçimi konusunda idarenin takdir yetkisi daha geniştir. İdarenin bu durumu imtiyaz verilecek özel hukuk kişisinin öneminden kaynaklanmaktadır. Ancak yetki ne kadar geniş olursa olsun idare kamu yararını gözetecektir. Rekabet, eşitlik veya açıklık ilkelerine aykırı bir seçim yapılamaz. Kamu hizmeti en yararlı ve en etkin biçimde görülmelidir.
