Suça iştirak
Kanunen ve niteliği itibariyle tek kişi tarafından işlenebilen suçların birden fazla kişi tarafından aralarında bulunun anlaşma ve iş birliğine dayalı olarak işlenmesidir. İştirak hükümleri cezalandırılabilirlik alanını ve suç tipini genişleten tamamlayıcı nitelikteki hukuk normlarıdır.
1.FAİLLİK
Fail suçu gerçekleştiren kişidir. Suçlar tek failli ve çok failli olmak üzere ikiye ayrılır. Bu ayrım kanunda yapılan suç tipi düzenlemesine bakılarak yapılır.
- Tek failli suçlar bir suç tipinde birden fazla kişinin suçu gerçekleştirmesi aranmamaktadır. Bu suç birden fazla kişi tarafından da işlenebilir ancak burada önemli olan kanuni tanımda yani suç tipinde değinilen bir kişi tarafından işlenmesidir. İcrai hareketlerin tamamını gerçekleştiren kişi bu tek failli suçun faili olmuş olacaktır.
Örneğin, Kasten Öldürme suçu, kasten yaralama suçu gibi
- Çok failli suç suçun kanuni tipinde birden fazla kişi tarafından bu suçun işlenmesinin zorunluluk arz ettiği suçtur. Bir suç tipinde bu suçun birden fazla kişi tarafından gerçekleştirmesi bir zorunluluk olarak yer almışsa icra hareketlerinin tamamını gerçekleştirmiş olsa dahi tek başına bir kişi bu suçu gerçekleştirmiş olmaz. Bu suçlardan dolayı fail olabilmek için zorunlu iştirak söz konusudur. Yakınsama suçları ve karşılaşma suçları olarak ikiye ayrılır:
- Yakınsama suçları
Yakınsama suçlarında kanuni tipte öngörülen hareket bakımından faillerin hepsi aynı yönden ve aynı amaca doğru hareket etmektedirler.
Örneğin, suç işlemek amacıyla örgüt kurmak. (Bu suç tipinde en az 3 kişi suç işlemek amacıyla örgüt kurmalıdır. TCK m.220)
Yakınsama suçlarına azmettiren ya da şerik olarak katılmak mümkündür. Burada faillik açısından önemli olan suç tipinde öngörülen asgari kişi sayısınca suç işleme kararının alınmış olmasıdır.
- Karşılaşma suçları
Karşılaşma suçlarında faillerin bir suç tipi gerçekleştirme iradesi vardır ancak burada gerçekleştirdikleri hareketler birbirinden farklılık arz eder ve karşılaşma suçu meydana getirilir.
Örneğin, rüşvet suçu. (Burada hem rüşvet alan hem de rüşvet veren kişi vardır. Her iki kişi de rüşvet suçunun failidir ve bu suçu gerçekleştirmeye yönelik bir harekette bulunmuşlardır. TCK m.252)
Geniş faillik anlayışı: Bir suçun işlenmesinde o suçun işlenmesine katkıda bulunan herkesin fail olarak sorumlu tutulması anlayışını benimser. Nedensel katkı sağlayan herkesin korunan hukuki değere ilişkin bir tehlike yarattığı ve bu nedenle fail olarak sorumlu tutulması gerektiği anlayışını benimsemektedir.
- Bu anlayışta bazı sorunlar çıkmaktadır; azmettiren veya yardım eden kişiler de bu anlayışa göre fail kabul edilmektedir. Yardım etme niteliğinde olan bir fiil korunan hukuki değer bakımından daha az tehlikeli olacaktır. Bu sebeple daha az cezalandırılmalıdır diyorlar. Bu sebeple de cezalandırılabilirliğin alanını sınırlandırmaktadırlar.
Dar faillik anlayışı: Yalnızca suç tipindeki unsurları gerçekleştiren kişi fail olarak nitelendirilmeli anlayışı benimsenir. Suç tipinde yer alan unsurları gerçekleştirmeyen kişilerin o suça olan katkıları kişilerin şerik olarak nitelendirilmesine neden olur.
- Bu anlayış kabul edildiğinde cezalandırılabilirliğin alanı genişletilmektedir.
Türk Ceza hukuku sisteminde iştirak hükümleri dar faillik anlayışına göre düzenlenir. İştirak hükümleri TCK m.37-41 arasında düzenlenir.
TCK Madde 37- (1) Suçun kanuni tanımında yer alan fiili birlikte gerçekleştiren kişilerden her biri, fail olarak sorumlu olur.
(2) Suçun işlenmesinde bir başkasını araç olarak kullanan kişi de fail olarak sorumlu tutulur. Kusur yeteneği olmayanları suçun işlenmesinde araç olarak kullanan kişinin cezası, üçte birden yarısına kadar artırılır.
