İRADENİN AÇIKLANMASI BAKIMINDAN İDARİ İŞLEMLER
1)İradenin Dış Dünyaya Yansıması Bakımından:
a.Sarih (Açık) İşlem:
-İradi işlemi yapan makamın iradesini açık şekilde yansıtmasıdır. Kural olarak yazılı şekilde yapılır. Ancak bazı durumlarda sözlü, hareketli, işaret şeklinde yapıldığını da görürüz. (Trafik lambaları, trafik polisleri…)
-Yazılıdan sonra en sık karşılaştığımız sözlü idari işlemlerdir. Bu idari işlemler yazılı olmasa da tam idari işlem sayılırlar.
-Herhangi bir mevzuatta işlemin özel bir şekil şartı yoksa kural olarak yazılı şekilde olmalıdır. Bazı işlemlerin normalde yazılı olarak yapılması gerektiği halde acil durumlarda -sonradan yazılı şekle dönüştürmek kaydıyla- sözlü olarak yapılabileceği söylenir.
b.Zımni (Varsayımsal-Örtülü) İşlem:
-İdarenin susmasına hukuki sonuç bağlanmasıdır. İdareye yapılan bir başvuruya, idarenin herhangi bir cevap vermemesi durumunda başvuruyu yapanın haklarının korunabilmesi için bu susmaya bir hukuki sonuç bağlanması gerekir.
-Kural olarak, idarenin susması, başvuruyu reddi anlamına gelir. Bu hukuki sonucun ortaya çıkması için idarenin altmış gün içinde cevap vermemiş olması gerekir. İdarenin susmasına red anlamı veren işlemler; zımni red kararı ismini alır.
-Bazı durumlarda idarenin susmasına olumlu sonuç bağlanır, bunlara da zımni kabul kararı denir. Susmanın kabul anlamına gelmesi için gereken şartlar;
>Kanunda açıkça düzenlenmiş olması gerekir. Aksi takdirde susma ret anlamına gelecektir.
>İdareye yapılan başvurunun mevzuattaki usule uygun şekilde yapılmış olması gerekir.
>Red kararının, susma süresi içinde, başvuran tarafından alınmamış olması gerekir.
2)İradenin Sayısı Bakımından:
a.Basit (Tek) İradeli İşlem:
-İşlemin hukuki sonuç doğurması için tek bir kişinin iradesinin yeterli olduğu işlemler basit iradeli işlemlerdir.
-Başka kişilerin, makamların hazırlık aşamasında yer alması işlemin basit işlem oluşunu etkilemez. Önemli olan hukuki işlemin sonuç doğurması işleminde kimin yer aldığıdır.
b.Bileşik (Çoğul) İradeli İşlem:
-İşlemin hukuki sonuç doğurması için tek kişinin iradesinin yeterli olmayıp birden çok iradenin aynı hukuki sonuca yönelik olmasını gerektiren idari işlemlerdir.
-Sözleşmedeki gibi karşılıklı uyuşma değil, aynı hukuki sonuca yönelik olmaları gerekir. Yani tek yanlı olma özelliklerini korurlar.
-İradenin açıklanış şekline göre; birleşme işlem, kolektif işlem.
>Birleşme işlem:
-Birden fazla makamın bir araya gelmesiyle yapılan, aynı konuda ve aynı amaçtaki irade açıklamalarıdır.
-Tipik örneği; müşterek yönetmelik. İki ayrı makamın bir araya gelip iradelerini birleştirip tek bir işlemi oluşturması.
>Kolektif işlem:
-Birden fazla yetkilinin aynı yönde ve aynı amaca yönelik mensubu oldukları organ adına açıkladıkları tek yanlı irade açıklamalarıdır.
-Tipik örneği; belediye meclisi, belediye encümeni, üniversite senatosu…
-Basit irade olmama sebebi; farklı görüşlere önem verilmesidir. Nitelikli kararlardır. Kararlar, farklı bakış açılarıyla müzakere edilir ve ortak akılla ortaya çıkar.
HUKUKİ ETKİSİNE GÖRE İDARİ İŞLEMLER
1)Emredici / Yapıcı (İnşai) / Belirleyici İdari İşlem
a.Emredici İşlemler:
-Muhatabına bir şeyi yapma veya yapmama(kaçınma) olarak belli bir davranışta bulunma yükümlülüğü yükler.
-Kolluk işlemleri, trafik polisinin işaretleri, polis tedbirleri…
b.Yapıcı (İnşai) İşlemler:
-Bir hukuki ilişkiyi veya hakkı tesis eden, değiştiren ya da ortadan kaldıran işlemlerdir.
-İzin, onay işlemleri…
c.Belirleyici İdari İşlemler:
-Olanı ifade eden işlemlerdir. Bir hakkın veya kişinin hukuki durumunu olumlu/olumsuz şekilde tespit ederler.
-İlgilinin talebi üzerine ve yasal olarak öngörülmüşse yapılırlar.
2)Yararlandırıcı / Yükümlendirici / Garanti Edici İdari İşlem
a.Yararlandırıcı İşlemler:
-Bu işlemler; bir hak tanır bir hakkı kuvvetlendirir veya bir yükümlülüğü kaldırır şekilde kişilerin hukuki hareket alanını genişletir.
b.Yükümlendirici İşlemler:
-Yararlandırıcının aksine, bir hakka müdahale ederek ya da korunmasını engelleyerek kişilerin hukuki hareket alanını sınırlandırırlar.
-Bu işlemler kişilere yapma, kaçınma ya da bu sınırlamaya katlanma yükümlülüğü verir.
-Bütün emredici ve yasaklayıcı işlemler yükümlendiricidir.
c.Garanti Edici İşlemler:
-Bir idari makamın taahhüdünü içeren, makamın bir hizmeti yerine getireceğini gösteren işlemlerdir.
-Bu işlemler idare açısından yükümlendirici, muhatabı açısından yararlandırıcılardır.
3)Etkisi Devam Eden / Geçici İdari İşlem
a.Geçici İdari İşlemler:
-Bir kere uygulanmakla tükenen idari işlemlerdir. Yapıldıkları anda hukuki etkilerini meydana getirirler.
b.Etkisi Devam Eden İdari İşlemler:
-Yapıldıkları anda hukuki etki meydana getirirler ve bu etkiyi devam ettirirler. Bu işlemler ortadan kaldırılıncaya kadar etkilerini devam ettirirler.
