3- Mal, Hizmet ve Fayda: İnsan ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik her şeye mal ve malların
ihtiyaçları karşılama özelliğine de fayda denilmektedir. Fayda kavramı sübjektiftir. Bir şeye
ihtiyaç duyan kimse yoksa o şey mal olarak kabul edilmez (Örneğin; bit) İhtiyaç duyulan bir
şey kanunen ve ahlaken yasaklanmış dahi olsa ona ihtiyaç duyanlar olduğu sürece mal olarak
kabul edilir.
Ekonomistler yalnızca ekonomik mallar ile ilgilenir. Ekonomik mal ihtiyaçları oranla kıt olan
ve bu yüzden bir bedeli olan mallardır. Kıt olduğu belirtilen tüm kaynaklar ekonomik
mallardır. Serbest mallar ise ihtiyaçlara oranla daha bol olduğundan insanlar hiçbir çaba
harcamadan arzuladıkları kadar çevrelerinde bulabildikleri mallardır. (Örneğin; hava) Bu
malların alternatif maliyeti de yoktur. Ekonomik analizlerde yalnızca ekonomik mallar göz
önünde bulundurulur.
• Özel mal ; ekonomide üretilen malların büyük bir kısmını oluşturur. Bir kişi tarafından
satın alındığında o kişinin izni olmaksızın söz konusu malı başkasının tüketmesini
imkansız olduğu mallardır.
• Kamu malları; bir kişi tarafından tüketilirken başkası tarafından da tüketilmesi
mümkün olan ve aynı zamanda başkası tarafından tüketilmesi engellenmeyen
mallardır.
A. Ekonomik malların çeşitleri:
a- Mallar görünüşlerine göre iki gruba ayrılır; Maddi mallar ve Maddi olmayan mallar:
• Maddi mal; tüketici dokunabilir. Saklanabilir veya mülkiyet el
değiştirebilir. Ekonomide bahsi geçen mal terimidir. (Örneğin; tüm
besin maddeleri yiyecekler vb.)
• Maddi olmayan, manevi mallar; tüketici dokunamaz ancak var
olduğu su götürmez bir gerçektir. Bu mallara hizmet denir (
Örneğin; Ticaret Ulaşım vb.)
Mal ve hizmeti birbirinden ayıran özellikler;
1- Bir mallar üretildikten sonra muhafaza edilebilir ancak hizmet
üretildiği anda tüketilir.
2- Mallara dokunmak mümkündür, hizmete dokunulamaz.
3- Malların mülkiyeti başkasına devredilebilir ancak hizmetin mülkiyeti
el değiştiremez.
b- Mallar karşıladıkları ihtiyaçlar yönünden ikiye ayrılır; Tüketim malları ve
Üretim malları:
• Tüketim malları; tüketicilerin ihtiyaçlarını direkt karşılayan
mallardır. Dolaysız veya nihai mallar olarak da bilinir. (Örneğin;
kitap, ekmek, radyo vb.)
• Üretim malları; bir başka malın üretimine olanak sağlayan
mallardır. Dolaylı mal olarak da bilinir. Bu malların birikimi ile
ülkenin fiziksel sermayesi oluşur. Ekonomik kalkınmanın ana
faktördür. ( Ör: sanayide kullanılan tüm makine ve aletler vb.)
B. Üretim ve tüketim malları kalımlı olup olmama yönünden ikiye ayrılır;
• Dayanıksız mallar; sadece bir kere kullanılır. (Örneğin; meyve, ekmek vb.)
• Dayanıklı mallar; birkaç yıl kullanılmalarına karşı belli dönemlerde yenilenir.
İkinci el piyasası vardır. (Örneğin; kitap, fotoğraf makinesi vb.)
C. Mallar üretimle çoğaltılıp çoğaltılmama yönünden ikiye ayrılır ;
• Çoğaltılabilen mallar; üreterek miktarının arttırılması mümkün olan
mallardır. ( Örneğin; kitap, ekmek vb.)
• Çoğaltılamayan mallar; miktarı arttırılamayan mallardır. (Örneğin; antika
eşyalar, tarihi eserler vb.)
D. Mallar ikame edilebilirlik ve tamamlayıcılık yönünden ikiye ayrılır;
• İkame malları; aynı ihtiyaçların karşılanmasında birbirleri yerine kullanılabilen
mallardır. (Örneğin; tereyağı- margarin vb.)
• Tamamlayıcı mallar; bir ihtiyaç karşılanırken birlikte kullanılan mallardır.
(Örneğin; araba ile benzin vb.)
4- Üretim: Girişimciler üretim faktörlerini bir araya getirerek toplumun gereksinme duyduğu
mal ve hizmetleri üretirler. Ancak üretimi sadece yeni mal ve hizmetleri miktarının artırılması
ile sınırlı değildir. Malların ihtiyaçları karşılama özelliğine fayda denir. Üretilmiş olan malları
daha faydalı hale getirmekte üretim sayılır. Üretim bireylerin sınırsız ihtiyaçlarını gidermeye
yönelik kıt mal ve hizmetlerin miktar ya da faydalarını arttırmayı amaçlayan çabalarıdır. Mal
ve hizmetlerin miktarını arttırmadan sadece faydalarını arttırılması ile yapılan üretim zaman
ve mekan faydası yaratılarak gerçekleşebileceği gibi mülkiyet ve şekil faydası yaratılarak da
gerçekleşebilir.
A. Mekan faydası yaratılarak yapılan üretim: Tüm üretilmiş malları üretildiği yerden
ondan yararlanacak kimselerin ayağına getirmeyi öngören “ Taşıma işlemi” , bu malların mekanını değiştirerek onları tüketecek olanlara faydalı bir duruma soktuğundan üretim faaliyeti sayılır.
B. Zaman faydası yaratılarak yapılan üretim: Bir malın ona ihtiyaç duyulan zamana kadar
bekletilmesi faaliyeti de üretimdir.
C. Mülkiyet faydası yaratılarak yapılan üretim: Üretilmiş tüm mal ve hizmetlerin ona
ihtiyaç duyanların mülkiyetine geçmesini sağlayan araçların (satıcıların) bu faaliyeti
de üretimdir.
D. Şekil faydası yaratılarak yapılan üretim: Üretilmiş bazı malların şeklini değiştirerek
onu ihtiyaçları daha iyi karşılayacak hale getirmekte üretim sayılır.
E. Hizmette bir üretimdir
5- İş Bölümü, Uzmanlaşma ve Mübadele: Toplumdaki bireylerin ya da ailelerin ihtiyaçlarını kendi
faaliyetleri sonucu elde ettiği mallar ile gidermeleri mümkün değildir. Bu yüzden toplumdaki
bireyler arasında iş bölümü ortaya çıkmış ve bu iş bölümüne göre belirli bir malın üretimini
sağlayanlar zamanla bir alanda uzmanlaşmışlardır. Bu durum hem üretimde verim artışı
sağlamış hem de üretilen mallar giderek daha kaliteli ve nitelikli hale gelmiştir. İki farklı iş
bölümü vardır. Birincisi mesleki iş bölümüdür. Bu iş bölümünde her birey farklı bir meslekte
uzmanlaşır. İkincisi teknik iş bölümüdür. Bu iş bölümünde ise işletmeler bir malın üretiminin
çeşitli teknik evrelerinde uzmanlaşır. Bireyler kendi üretim fazlalarını ihtiyaç duydukları başka
mallarla mübadele etmektedirler. Ekonomide işbölümü arttıkça mübadele daha yoğun
olmaktadır. Bir mal ya da hizmetin başka bir mal ya da hizmete değiştirilmesinden başka bir
şey olmayan mübadele; iş bölümü ve uzmanlaşma ile birlikte günümüz ekonomilerine
karakterini vermektedir. Yalnız mübadelenin olabilmesi için bir malın el değiştirirken
mülkiyetinde el değiştirmesi gerekir.
6- Bölüşüm: Üretime katılan üretim faktörü sahiplerinin ne kadar pay alacağını konu alır. İki
farklı bölüşümden söz edilir. Fonksiyonel bölüşüm ve kişisel bölüşüm. Fonksiyonel bölüşüm
(işlevsel bölüşüm) üretim faktörlerinin üretimden aldıkları payların ne kadar olduğunu ifade
eder. Şöyle ki belirli bir malın üretimine katılan işgücünü üretimden aldığı paya “ücret”,
sermayenin payına “faiz” doğal kaynakların payına “rant”, ve girişimcinin payına “kar” denir.
İşlevsel bölüşüm bir toplumda belli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin ne kadarının
ücret olarak emek sahiplerine, ne kadarının faiz olarak sermaye sahiplerine ve ne kadarının
kâr olarak girişimciye gideceğini ifade eder. Üretim faktörü olan fiziki sermayenin arkasında
finansal sermaye vardır.
Kişisel bölüşüm bir ülkede belli bir dönemde yaratılan hasılatın toplumdaki kişiler arasında
nasıl dağıldığını ifade eder. İşlevsel gelir dağılımı ile kişisel gelir dağılımı arasında kişilerin aynı
zamanda üretim faktörlerini sahipleri olmaları nedeni ile yakın ilişki vardır.
7- Tüketim: Ekonomik mal ve hizmetlerin faydalarından ihtiyaçların dolaysız tatmini için
yararlanmaya “tüketim” denir. Tüketimin söz konusu olabilmesi için mal ve hizmetlerden
faydalanmanın dolaysız olması gerekir. Yeni bir mal üretmek ya da mevcut malların miktarını
arttırmak için yapılan kullanımlara tüketim değil “ara kullanım” denilmektedir. Bazı mallar ise
tüketildiği halde hiçbir değişikliğe uğramaz.
