C.ETKİ DOĞURDUĞU ALAN BAKIMINDAN
KİŞİYİ İLGİLENDİREN: Nişanlanma,evlenme,evlat edinme
MAL VARLIĞINI İLGİLENDİREN: Taşınmazın mülkiyetinin reddedilmesi,taşınmaz üzerinde ipotek veya intifa hakkı kurulması
D.MAL VARLIĞINA YAPILAN ETKİ BAKIMINDAN: Mal varlığı azalan taraf için borçlandırıcı işlem ya da tasarruf işlemleri olarak adlandırılırken mal varlığı artan taraf için kazandırıcı işlem adını alır.
Mal varlığını ilgilendiren işlem bir taraf için borçlandırıcı/tasarruf işlemi teşkil ederken diğer taraf için kazandırıcı niteliği vardır.
Mülkiyetin devriyle mülkiyeti veren kişi tasarruf işlemi yaparken alan kişi kazandırıcı işlem yapmış olur.
Mülkiyeti terk ise bir tasarruf işlemidir ve sonucunda herhangi biri için kazandırıcı işlem teşkil etmez.
Borçlandırıcı işlemlerde aynı zamanda karşı taraf için kazandırıcıdır.(Bağışlama Sözleşmeleri)
Bazen iki taraf için de hem borçlandırıcı hem kazandırıcı nitelik sağlar (Satım sözleşmesi -iki tarfa borç yükleyen sözleşmedir-)
BORÇLANDIRICI İŞLEMLER: İşlemi yapan kişinin mal varlığını azaltıcı etkide(mal varlığının pasifini arttırır.) bulunur.Sözleşmelerin birçoğu bu işlem niteliğindedir.
TASARRUF İŞLEMLER: İşlemi yapan kişiye doğrudan doğruya etki yaparak –o hakkı devreden,sınırlayan,değiştiren hukuki işlem
Borçlandırıcı işlemle yüklenilen borcun yerine getirilmesi (ifa edilmesi) için yapılır.Satım sözleşmesi borçlandırıcı işlemken mülkiyetin devri tasarruf edici işlemdir.
Borçlandırıcı işlemle tasarruf edici işlem bazen tek bir işlem olarak gözükebilir.Mesele elden yapılan bağışlama (BK M.289)
İllilik (Sebebe Bağlılık) Prensibi :Tasarruf işleminin geçerliliği, b borçlandırıcı işlemin geçerli bulunmasına bağlı ise, tasarruf işleminin illi (sebebe bağlı) olduğu söylenir. Yani borçlandırıcı işlem herhangi bir sebeple geçersiz ise, buna bağlı olarak tasarruf işleminin de geçersiz olur.
Buna karşılık tasarruf işlemi, illi (sebebe bağlı) değilse, borçlandırıcı işlemin geçersizliği tasarruf işleminin geçersizliği sonucunu doğurmaz. Verilen şeyin geri istenmesi için açılacak davanın hukukî niteliği, birinci durumda mülkiyete dayanan istihkak davası, ikinci durumda sebepsiz zenginleşmeye dayanan iade (istirdat) davasıdır.
KAZANDIRICI İŞLEM:Bir kimseye mal varlığı açısından menfaat sağlamaktır.Mal varlığının aktifini arttırır.
- Tasarruf işlemi,alacak hakkının tanınması ve maddi fiil ile de yapılabilir.
- Kazandırıcı işlem, lehine kazandırma yapılan kişi açısından bir tasarruf işlemi veya bir borçlandırıcı işlem niteliğinde olabilir.
Roma hukukundan gelen bir ayırıma göre, kazandırıcı işlemin başlıca üç hukukî sebebi bulunmaktadır:
1- Causa solvendi (Ödeme sebebi): Burada mevcut bir borcun yerine getirilmesi söz konusudur. (A)’nın, (B)’ye olan borcunu ödeyerek borcundan kurtulması durumunda, (B)’ye yapılan kazandırmanın hukukî sebebi ödeme sebebidir.
2- Causa credendi (Alacak sebebi): Amaç bir alacak hakkına sahip olmaktır.İktisap sebebi de denir. Örneğin bir alım-satım sözleşmesinde, alıcının satıcıya satış bedelini ödemesinin hukukî sebebi, bunun karşılığında satılan malın mülkiyetini talep etme amacına yöneliktir.
3- Causa donandi (Bağışlama sebebi): Bir kişiye karşılıksız (ivazsız) bir kazandırma yapmaktan ibarettir. Bir malın bağışlanması veya vasiyet edilmesi bağışlama sebebine dayanan bir kazandırıcı işlemdir.
- Kazandırıcı işleminin hukukî sebebi, sadece bu üç sebepten ibaret değildir. Bunların dışında, yenileme (tecdit), teminat gibi hukukî sebeplerin varlığı da kabul edilmektedir.
- Diğer taraftan, kazandırıcı işlemin birden fazla hukukî sebebe dayanması da mümkündür.
- Kazandırmayı yapan kişi karşı tarafa sağladığı mal varlığı menfaati karşılığında edim alıyorsa ivazlı (karşılıklı) almıyorsa ivazsız kazandırma yapmış olur.
Kişilerin, hayatta iken hüküm doğurmak üzere yaptıkları kazandırıcı işlemler, sağlararası kazandırıcı işlemlerdir. Buna karşılık, bir kişinin hayatta iken yaptığı, fakat ölümünden sonra hükmünü doğuracağı işlemler, ölüme bağlı kazandırıcı işlemlerdir.Miras ve vasiyet ölümden sonra yapılacak kazandırıcı işlemdir.
