HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ
Hukuk kuralları; konulma nedenleri ve nitelikleri bakımından dört başlık altında
incelenmektedir.
1) EMREDİCİ HUKUK KURALLARI
Diğer bir ismiyle ahkam-ı amire, kesinlikle uyulması gereken hukuk kurallarını ifade
etmektedir. Kişiler bu kuralların aksine herhangi bir sözleşme veya anlaşma yapamazlar.
Kişilere bu alanda serbest davranabilecekleri bir irade tanınmamıştır, kurallara koyulduğu
biçimde kesin uyulması gerekir.
Emredici hukuk kuralının, emredici olduğunu genelde anlamamız şu şekilde gerçekleşir:
- Hükmün lafzında açıkça belli başlı kelimelerle belirtilmiştir. (yapamaz, geçersizdir,
olunamaz, yasaktır, mecburdur vs.) - A) EMREDİCİ HUKUK KURALLARININ KOYULUŞ SEBEPLERİ
Kamu düzeninin kesin çizgilerle korunması gereken noktaları vardır. Bunları korumak için
emredici hukuk kuralları koyulur.
Genel edep ve ahlak kurallarının korunmasına yönelik de emredici kurallar öngörülür. (örn:
Medeni Kanun Madde 129’un amca, hala ve teyze ile evlenmeyi yasaklaması)
Zayıfların korunması içinde emredici hukuk kuralları öngörülür. (Borçlu ve alacaklı
arasındaki ilişkilerde hukuk, zayıf olan borçlunun yanındadır.) - B) EMREDİCİ HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI
Emredici hukuk kuralları keskin çizgilerle çizilen kesin uyulması gereken kurallar
olduğundan butlan ve yokluk gibi ağır müeyyidelere bağlanmıştır.
-Butlan: Yapılan hukuki işlemin geçersiz olması, iptal edilmesi demektir. Emredici hukuk
kuralına ters düşen bir hukuki işlem butlana tabidir.
-Yokluk: Bir hukuki işlemin hiç yapılmamış sayılmasıdır. - 2) TAMAMLAYICI (YEDEK) HUKUK KURALLARI
Tarafların bir hukuki işlem yaparken, düzenlemedikleri veya düzenlemeyi es geçtikleri
kısımları tamamlayan kurallardır.
Taraflar tamamlayıcı hukuk kurallarının aksi yönde bir hukuki işlem yapabilirler. Eğer ki
yapmadılarsa ve boşluk oluştuysa o kısım tamamlayıcı hukuk kuralları ile doldurulur.
Kanun maddesinde tamamlayıcı hukuk kuralları ‘aksi kararlaştırılmadıkça, hilafına mukavele
yoksa’ gibi ifadelerden anlaşılabilir. - 3) YORUMLAYICI HUKUK KURALLARI
Taraflarca belirlenmiş olsa da (tamamlayıcı hukuk kuralları ile farkı burasıdır, tamamlayıcı
hukuk kurallarının uygulanması için hiç belirlenmemiş olması gerekir) muallakta kalan ve
açıklamaya ihtiyaç duyulan kısımlarda yorumlayıcı hukuk kuralları devreye girer.
Örneğin: Taraflar arasında yapılan bir kira sözleşmesinde kiranın ödeneceği tarih ayın ortası
olarak belirlenmiş diyelim. Ayın ortası ayın on dördü de olabilir on beşi ve on altısı olarak da
algılanabilir. Yorumlayıcı hukuk kuralları böyle eksiklileri tamamlamak için vardır. - 4) TANIMLAYICI HUKUK KURALLARI
Bir hukuki kavramın veya kurulacak bir hukuki kurumun ne anlama geldiğini açıklayan
hukuk kurallarıdır.
Örneğin: Medeni Kanun Madde 19’da ikametgahın ne anlama geldiği tanımlanmıştır. Bu
kanuna göre ikametgah, bir kimsenin sürekli kalmak amacıyla oturduğu yerleşim yeridir.
Tanımlayıcı ve yorumlayıcı hukuk kuralları da birbirine benzerlik gösterse de farkları şurda
ortaya çıkmaktadır: Yorumlayıcı hukuk kuralları tarafların kullandığı kelimelerin amacını
tespit ederken, tanımlayıcı hukuk kuralları hukuki bir kurumun tanımını yapmaktadır.
