İyiniyet: Kişinin hakkın kazanılmasında ya da bir hukuki sonucun gerçekleşmesine ilişkin engelin olduğunu bilmemesi ve bu durumu bilecek durumda olmamasıdır. •İyiniyet kişiye özeldir ve özneldir.
•İyiniyetin kanun belirlediği durumlarda korunur.Bu koruma sınırsız değildir.
•Eğer gerekli hukuki şartlar eksikse kişinin iyiniyetli olması hakkın kazanılması için yeterli değildir.
•Hukukun iyiniyete hukuki bir sonuç oluşturma nedeni tedavül ve işlem güvenliğidir.
İYİNİYETİN İŞLEVİ
- Bir hakkın kazanılmasını sağlamak
- Geçersizliğin ileri sürülmesini engellemek
- Borçtan kurtarıcı rolü
- İade sorumluluğunun belirlenmesindeki rolü
1)HAKKIN KAZANILMASINI SAĞLAMAK
Hakkın kazanılmasında gerekli olan unsurlardan birinin eksikliği ve gerekli özen gösterilmiş olsa bile bilemeyecek durumda olan kişi yani iyiniyet bazen kişiye hakkı kazandırabilir.
a) İyiniyetin Tam Koruma Sağladığı Haller:
TMK. 988 “Bir taşınırın emin sıfatıyla zilyedinden o şey üzerinde iyiniyetle mülkiyet veya sınırlı ayni hak edinen kimsenin edinimi,zilyedin bu tür tasarruflarda bulunma yetkisi olmasa bile korunur“
Emin sıfatıyla zilyet: Sahiplik hakkı bulunan kişi malı geçici olarak başkasına vermek,saklamak,tamir ettirmek gibi nedenlerle güvene dayanarak teslim ettiği kişidir. TMK. 1023 “Tapu kütüğündeki tescile iyiniyetle dayanarak mülkiyet veya bir başka ayni hak kazanan üçüncü kişinin bu kazanımı korunur“
Tapuda kişinin iyiniyetli olması durumunda tasarruf yetkisi eksikliği olsa da hakkı kazanacaktır. Tapu sicilinde tüm taşınmazlar için tapu kütüğü adı verilen defterde taşınmaz üzerindeki ayni haklar kaydedilir.
TMK. 990 “Zilyet,iradesi dışında elinden çıkmış olsa bile para ve hamile yazılı senetleri iyiniyetle edinmiş olan kimseye karşı taşınır davası açamaz.“
Para ve hamile yazılı senetleri devrettiği kişinin senetleri devrettiği kişinin sahibi olduğunu bilmiyorsa veya bilecek durumda değilse tasarruf yetkisi eksikliği olmasına rağmen senetlerin mülkiyetini kazanabilir.
b) İyiniyetin Sınırlı Koruma Sağladığı Durumlar
Hakların kazanılmasında iyiniyet rolü bazen sınırlı koruma sağlamıştır.Mesela para ve hamile yazılı
senetler dışında diğer taşınırların elden çıkması,kaybolması veya çalınması durumunda bunların
zilyetliğini devralan kişilerin iyiniyetleri kısmen korunmuştur.Devralankişiler iyiniyetli olsa bile
eşyada sınırlı ayni hakkı kazanmamıştır.Fakat bu eşyalar açık arttırma ya da pazardan vb. şekilde
iyiniyetle devralan kişiden alınması için,kişinin parayı iade etmesi gerekir.TMK. 989 da belirtilmiştir.
2)GEÇERSİZLİĞİN İLERİ SÜRÜLMESİNİ ENGELLEMEDE
TMK. 147. f.3 “Evliyken yeniden evlenen bir kimsenin önceki evliliği mutlak butlan kararı verilmeden önce sona ermişse ve ikinci evlenmede diğer eş iyiniyetli ise,bu evlenmenin butlanına karar verilemez.“
Kişinin iyiniyetli olması durumunda geçersizlik durumu engellenebiliyor.
3)BORÇTAN KURTARICI ROLÜ:
TBK. 186. “Bir alacağın temlik edildiğini bilmeyen ve bilecek durumda da olmayan (iyiniyetli) borçlu,eski alacaklıya borcu ifa etse de borcundan kurtulur“
Temlik,mülk olarak verme anlamına gelir.Ayrıca bir başkasına geçirmesi anlamında da kullanılabilir.
4)İADE SORUMLULUĞUNUN BELİRLENMESİNDEKİ ROLÜ:
Borcun durumu kişinin iyiniyetli veya kötü niyetli olmasına göre değişir.Mesela haksız zilyedin iade borcu ve sebepsiz yere zenginleşenin iade borcu
İYİNİYETİN ARANACAĞI KİŞİLER
İyiniyet kanunun korumayı amaçladığı kişilerin iyiniyetli olması halinde aranır.Temsil halindeyken hem temsil edilenin iyiniyetli olması hem de temsilcinin iyi niyetli olması gerekir.Tüzel kişilerde iyiniyet aranırken tüzel kişiyi temsil eden kişilerin tamamında iyiniyetli olması aranır.
İYİNİYETİN ARANACAĞI AN
İyiniyet belirli bir süre boyunca veya belirli bir anda aranabilir.İyiniyet belirli zamanda mevcut olduktan sonra sonuç gerçekleşirse devamında iyiniyetin devamı aranmaz.
İYİNİYETİN İSPATI
TMK.m.3 f.1 “Kanunun iyiniyete hukuki bir sonuç bağladığı durumlarda,asıl olan iyiniyetin varlığıdır.
Kişinin iyiniyetli olmadığını ispat yükü bunu iddia eden tarafa aittir.İspatla yükümlü olan kişi,iyiniyetin koruyucu etkisi olan kişininin engeli bildiğini ya da bilmesi gerektiğini ispatlamalıdır
