Faillik Türleri ~
Doğrudan Faillik
Kişi gerçekleştirilen fiillerin tamamına hakimdir ve fiili kendisi gerçekleştirir. Suçun işlenmesi için yapılan hareketler bakımından kendi iradesi vardır.
Müşterek Faillik
TCK Madde 37- (1) Suçun kanuni tanımında yer alan fiili birlikte gerçekleştiren kişilerden her biri, fail olarak sorumlu olur.
Müşterek faillik için suçun kanuni tanımında yer alan fiilin birlikte gerçekleştirilmesi kriter olarak alınmıştır.
Müşterek failliğin tespiti noktasında iki unsur bulunmaktadır.
- Sübjektif unsur: Müşterek fail olarak nitelendireceğimiz kişilerin birlikte suç işleme kararı almış olması gerekmektedir.
- Müşterek faillerin birlikte hareket ettiklerine dair bilgi, istek ve iradeleri bulunmalıdır.
- Birlikte suç işleme kararı suç işlenmeden önce veya en geç suç işlenirken bulunmalıdır.
- Müşterek fail olarak hareket eden her kişi doğrudan kastla hareket etmek zorunda değildir. Olası kast ile de hareket edilebilir.
- Müşterek faillerden her biri diğer kişinin sunduğu katkılarını müşterek failliğe ilişkin olduğunu kabul etmesi gerekmektedir. Diğer faillerin açık veya örtülü rızasının alınması gerekmektedir. Kişi tek taraflı bir irade ile suça ortak olamaz.
Hangi suçu işlemek için karar aldılarsa müşterek faillerin sorumluluğu o suç kapsamında belirlenecektir. Diğer suç bakımından o suçu gerçekleştirmiş olan kişi müstakil fail olarak sorumlu tutulacaktır. Suçun sınırlarının aşılması diğer müşterek failler bakımından ceza sorumluluğuna gidilmesi sonucunu doğurmaz.
Neticesi sebebiyle ağırlaşmış suçlarda bir temel suç tipi vardır bir de en azından taksirle gerçekleştirilmesi gereken bir suç vardır. Kişinin objektif olarak daha ağır suçtan sorumlu tutulabilmesi için bu ağır suç bakımından en azından taksirle hareket etmiş olmalıdır. Müşterek failler bir suç tipini gerçekleştirirken daha ağır bir netice ortaya çıktığı durumda faillerin her birinin en azından taksirle hareket etmiş olması gerekmektedir. Müşterek faillerden birinin veya birkaçının ağır netice bakımından taksiri bile bulunmuyorsa bu kişiler yalnızca temel suç tipi bakımından sorumlu tutulacaklardır.
Müşterek failler bakımından suçun konusuna ilişkin bir hata bulunması halinde müşterek failler bakımından bir fark arz etmemektir. Yalnızca nitelikli haller açısından sorun çıkacaktır. Örneğin; bir suç işleme kararı alan A, B ve C aralarında yakalanma durumumuz meydana gelirse silah kullanacağız gibi bir anlaşma yaptıklarında C yanılarak A’yı vursa dahi A ve B açısından müşterek faillik ortadan kalkmayacaktır. Çünkü bunun kararı önceden verilmiştir.
Müşterek fail olarak nitelendirilebilmek için yalnızca sübjektif unsurun varlığı yeterli değildir. Sübjektif unsur ve objektif unsur birlikte bulunmalıdır.
- Objektif unsur: Fiilin bu kişilerce birlikte icra edilmesi gerekir.
- Birlikte suç işleme kararına dayalı olarak bir suçun işlenmesine katılanların her birinin fiil üzerinde hakimiyet kurması gerekir.
Fiili hakimiyet fonksiyonel bir hakimiyet olmalıdır. Suç tipinde yer alan fiil aynı şekilde gerçekleştirilmemiş olsa dahi fonksiyonel olarak o fiilin icra edilmesi yeterlidir.
Bir fiilin icrasının zorunluluk arz edip etmediğinin tespiti yapılırken olay anı dikkate alınır. Kişinin katkısı suçun işlenmesi ve neticeye bağlanması bakımından bir zaruret arz ediyorsa fonksiyonel bir hakimiyet kurmuştur demek gerekir.
- Müşterek faillik iş bölümü esasına dayanır. İş bölümü her zaman net olarak kararlaştırılmış olmayabilir ancak fiili icra sırasında iş bölümü olduğu anlaşılacak türden hareketler yapılabilir. Bu türde hareketler suçun neticeye bağlanmasını kolaylaştıracak nitelikte hareketlerdir.
Örneğin, banka hırsızlığı suçunda bir kişi kasayı açarken diğer bir kişinin güvenlik güçlerini kontrol altında tutması gibi fonksiyonel hareketler olmalıdır.
İş bölümünün yapılma amacı suçun neticesinin gerçekleşmesini garanti altına almak olabilir. Örneğin, 20 kişi bir kişiyi hedef alarak ateş etmeye başladığında neticenin gerçekleşmemesi ihtimalini bertaraf etmeye yönelik hareket etmektedir.
Ancak B, C’nin A’nın bulunduğu yoldan geçmesi için kendi bulunduğu yolu kapatsaydı ve C’yi doğrudan A’ya yönlendirmiş olsaydı ve A, C’yi öldürseydi B’nin hareketi fonksiyonel bir hareket olacağı için müşterek fail olarak sorumlu tutulacaktır.
Gözcülük faaliyeti bakımından ise gözcülük kural olarak Şeriklik kapsamında bir harekettir ancak suçun işlenmesi bakımından gözcülük fonksiyonel bir hakimiyet arz ediyorsa gözcülük yapan kişi müşterek fail olarak sorumlu tutulacaktır. Gözcülük faaliyetinin işe yarayıp yaramadığına bakılmaz.
Hazırlık hareketleri olarak sayılabilecek hareketleri gerçekleştiren kişiler fonksiyonel bir hareket gerçekleştirmiş sayılmayacak dolayısıyla da müşterek fail olarak sorumlu tutulmayacaklardır. Bu kişiler yardım eden olarak sorumlu tutulurlar.
Müşterek failliğin gerçekleşmesi bakımından çeşitli olasılıklar söz konusudur.
- Özgü suçlarda müştereklik: Bir kimsenin ancak belirli bir niteliğe haiz olması durumunda bir suçtan fail olarak sorumlu tutulması söz konusu ise özgü suçtan bahsedilir. Özgü suçtan müşterek fail olarak sorumlu tutulabilecek herkesin bu niteliklere sahip olması gerekmektedir. Eğer müşterek fail olarak anlaşmış olan kimselerin hepsinde bu vasıflar bulunmuyorsa ortada anlaşma bulunmasına rağmen bu özelliklere haiz olmadıkları için özgü suçtan sorumlu tutulamayacaklardır. Diğerlerinin katkıları için şerikliğe bağlı hükümler saklı tutulur.
- Görünüşte özgü suçlar bakımından müşterek faillik: bir temel suç tipinin nitelikli unsurları bağlamında yalnızca belirli kişiler bakımından gerçekleştirilmesi söz konusuysa görünüşte özgü suçlardan bahsedilir.
- Bizzat işlenebilen suçlar bakımından: suçta gösterilen davranışın failin bizzat kendi tarafından gerçekleşmesi gereken suçlardır. Bu suçlara müşterek fail olarak katılmak mümkün değildir.
- Azmettirme ve yardım etme müşterek faillik şeklinde gerçekleştirilebilir. Örneğin, iki kişi bir araya gelerek bir başka kişiye bir suça azmettirebilir.
- İhmali suçlarda: birden fazla kişinin birlikte yükümlülüğü varsa ve bu yükümlülük ihmal edilirse bu kişiler müşterek fail olarak sorumlu tutulabileceklerdir.
İcrai hareketle gerçekleştirilmekte olan bir fiile ihmali hareketle müşterek fail olarak katılmak mümkün değildir.
Dolaylı Faillik
Dolaylı faillik bakımından iki kişiden bahsedilir. Bir arka planda bulunan kişi vardır bir de araç konumunda bulunan kişi vardır.
Arka planda bulunan kişi araç konumunda bulunan kişinin iradesine hâkim olarak icrai hareketleri gerçekleştiren ve araç konumunda bulunan kişinin hareketlerini yönetir. Arka plandaki kişi iradi bir hakimiyet kurmaktadır. Bu kişi iradeye hâkim durumda bulunduğu için dolaylı fail kapsamında suçtan sorumlu tutulur.
Dolaylı fail;
- Kişinin hatasından yararlanabilir (kastı ortadan kaldıran hata, haksızlık hatası),
- Kişiye cebir ve tehdit uygulayabilir ya da
- Kusur yeteneği olmayan kişiye (çocuklar, akıl hastaları) bu hareketleri gerçekleştirebilir.
Cebir ve tehdit bakımından zorlamanın niteliği önemlidir.
Dolaylı faillik azmettirmeden farklıdır. Azmettirmede de kişinin suça sevk edilmesi söz konusudur ancak dolaylı faillikte azmettirmeden farklı olarak aracı kişinin fiili üzerinde bir hakimiyet kurulur. Azmettirmede ise sevk eden kişinin fiil üzerinde hakimiyet yoktur. Dolaylı fail durumunda arka plandaki kişi aracının her türlü fiilinin seyrine hakimdir.
Dolaylı failliğe ilişkin bazı özel durumlar
- İhmali suçlarda: bu noktada iki farklı görüş vardır
1.görüş: araç konumundaki kişinin ceza sorumluluğu olmayacak şekilde hareket ederek sebep olduğu neticeleri arka plandaki kişinin önleme yükümlülüğü varsa bu durumda arka plandaki kişinin dolaylı failliği söz konusundur.
2.görüş: böyle bir durum mümkün değildir, yükümlülüğünü ihmal eden kişi doğrudan fail olarak sorumlu tutulacaktır.
- İhmali dolaylı faillik, neticeyi önleme yükümlülüğü bulunan kişinin arka planda yer alan kişi tarafından engellenerek suçu işlemesinin sağlanması durumunda söz konusudur.
Yan Yana Faillik
Birden fazla kişinin aralarında iştirak iradesi olmaksızın suçun tipik tanımında yer alan hareketleri gerçekleştirmesi durumunda bu hareketi gerçekleştiren kişilerin her biri fail olarak sorumlu tutulur. Bu kişiler suç hareketlerini bizzat kendileri hâkim olarak işler. Yan yana faillik özellikle taksirle işlenebilen suçlarda karşımıza çıkar. Ancak kasten işlenebilen suçlarda da yan yana faillik mümkündür.
Yan yana faillik söz konusu olduğunda netice gerçekleştikten sonra gerçekleşen neticeye ulaşmakta kimin teşebbüste kaldığı kimin ulaştığı önem arz eder. Örneğin A ve B kendi iradeleriyle birbirlerinden habersiz olarak C’ye ateş etmeye başlıyor. İkisinin de silahından çıkan kurşun C’ye isabet ediyor. A C’yi ayağından b ise kalbinden vuruyor. Ve C kalbinden aldığı darbe sonucu ölüyor. Bu durumda A teşebbüsten sorumlu tutulurken B neticeyi gerçekleştiren olarak sorumlu tutulur ve yan yana fail kabul edilirler.
Faillik Türleri.
