Devletler yapıları yönünden üniter, federal ve bölgeli devlet olmak üzere ayrıma tabi tutulmuştur.
Sosyal milliyetçiliği esas alan ülke ve topluluğun tek bir hukuksal ve siyasal örgütlenmeye dayandığı devletler olarak tanımlıyoruz. Yani üniter devlet, ülke ve topluluk üzerinde tek bir egemen iradenin geçerli olduğu ve bu iradenin somut bileşenleri olarak yasama yürütme ve yargı yetkilerinin hiçbir yer ve toplulukla paylaşılmadığı devlet yapılanmasıdır.
Üniter devlette siyasal özerklik yoktur ancak idari özerklik vardır.
Bütün siyasal ve yönetimsel kararların planlanması, kuralları ve çerçevesi merkezi devlet tarafından belirlenir. Bu esaslar dahilinde kamu hizmet ve faaliyetlerin yerine getirilmesi merkezi devlet hiyerarşisine bağlı teşkilatlar veya merkez hiyerarşisine bağlı olmayan ancak onun denetim ve gözetimine tabi idari özerkliğe tabi tüzel kişilere bırakılabilir.Bu bakımdan idari anlamda yetki genişliği ve yerinden yönetim anlayışı uygulanabilir.
Başlangıçta merkezde toplanmış idari yetkilerin bir kısmının zaman ,çerisinde merkez adına hareket etmek üzere tamamen merkezin denetiminde taşra teşkilatı denilen yerlere aktarılmıştır.Elbette bu yetkiler yine merkeze ait ve onun hiyerarşik denetimi altında onun tarafından atanmış kişilerce kullanılır.İşte yetki genişliği adı verilen bu uygulama idari yetkiler alanına giren bir husustur.İllerde valilere tanınan yetkiler örnektir.Yapılan işlemler yönünden hem hiyerarşik hem kanunilik denetimine tabi tutulmuştur.
Merkezi yönetimden hizmet devri:Bir yerde hem merkez adına iş gören ve merkezi devlet hiyerarşisine tabi olan ve tüzel kişiliği bulunmayan birimler ile merkezi idarenin dışında yöre halkı yada hizmet sahiplerince seçilmiş yada tüzel kişiliği bulunan iki ayrı kuruluş yan yana kamu hizmet ve faaliyetlerini yürütme aşamasına geçilmiştir.Merkezi devlet kendisine ait kamu hizmetlerinin önemli bir kısmının yerine getirilmesini yerinden yönetim kuruluşları olarak literatüre giren idari özerkliği bulunan kuruluşlara tamamen devretmiştir.Bunların organları başkent olarak da ifade edilen merkezi yönetim tarafından belirlenmektedir.Kendi organlarını kendileri oluşturur ve kendi organları aracılığıyla karar alırlar.Bunlar siyasal yetkiler yönünden değil ama idari yetki yönünden ademi merkezi yönetimlerdir.Ayrıca yaptıkları işlemler sınırlı ölçüde de olsa merkezi devlet organının sınırlı denetimine tabidir.
Üniter devlette siyasal özerkliğe ait egemenlik ve onun somut yetkileri olan yasama, yürütme ve yargısal yetkilerin paylaşımı söz konusu değildir.
Üniter devletin özellikleri şunlardır:
•Devlet ülkesinde tek anayasa hakimdir.
•Tek bir hukuk sistemi ülkenin her yanında geçerlidir.
•Ülke millet ve vatandaşlık tektir.
•Siyasal açıdan merkeziyetçilik esastır.
•Egemenlik tek ve bölünmez bir bütündür.
Bölgeli devlet özü itibariyle yerinden yönetim esasına dayanmaktadır. Ancak burada yerinden yönetim hem idari hem siyasi açıdan yönetim içermektedir. Yani bölgeli devlete siyasal özerklik anlamına gelen birtakım yetkiler tanınmıştır.
Bölgeler doğrudan kendisine bırakılan alanlarda yasama yetkisi kullanabilir hale gelmektedir.
Bölgeli devlette bölgeler salt idari değil siyasi anlamdadır. Siyasi yetkilere haizdir.
Siyasal yetkilerin kaynağı ve güvencesi anayasa yahut bölge statüleri denilen metinlerdir. Bölgeler yasama yürütme ve mali özerkliğe sahiptirler.
Örnek olarak İtalya, İspanya, İngiltere, Portekiz ve Fransa’nın bir kısmı örnek olarak verilebilir.
Bölgesel devletin özellikleri şunlardır:
•Siyasal bölge, siyasal iktidar yetkileriyle donatılmış bir kamu tüzel kişiliğidir. Ancak özerk bölgenin kendisi devlet değildir. Çünkü egemenliğe sahip değildir. Sadece merkezi devletin egemenliğinde olan bazı siyasal yetkiler aktarılmıştır.
•Yer yönünden siyasal yetki devri y ada paylaşımı söz konusudur.
•Tek anayasa bulunmaktadır. Kurucu iktidar nitelikleri yoktur. Anayasa değişikliklerine doğrudan katılamaz, söz sahibi olamaz.
•İtalya örneğinde olduğu gibi bazı konularda anlaşma yapılma yetkisi tanınmaktadır.
•Bölgelerin yargılama yetkileri bulunmamaktadır.
Ders notu için tıklayınız.(pdf)
Anayasa Hukuku Notları -14
