Bir eşin kendi malları arasında olan kaymalardır. Eğer eş, kendi kişisel malından edinilmiş malına bir iyileştirme yapmışsa veya malın elde edilmesine katkıda bulunmuşsa denkleştirme alacağı, bu eşin pasif kısmında yer alır. Ancak eş kendi edinilmiş malından kişisel malının iyileştirilmesine veya elde edilmesine bir katkıda bulunmuşsa denkleştirme alacağı, bu eşin aktif kısmında hesaplanır.
1-) Pasif değerler altında hesaplanacak olan denkleştirme alacağı (kişisel maldan edinilmiş mala yapılan katkı durumu)
Edinilmiş mallara katılma rejiminde edinilmiş mallar tasfiyeye sokulur. Lakin kişisel maldan edinilmiş bir mala yapılan katkılar, katkı oranı çerçevesinde malın sürüm değerinden çıkarılır. Çünkü kişisel mal kişiye aittir. Bu malı, diğer eşin katılma alacağına sokmamak için bu işlem yapılır. Yani mala sahip olan eşin lehine bir hakkaniyet işlemidir.
a-) Edinilmiş malın değeri artarsa
Bunu somut bir örnekle açıklamak, konuyu daha anlaşılır kılacaktır.
Örneğin, eş kişisel malı olan (mesela miras kalmış olsun) 50.000 TL’sini 100.000 TL değerinde otomobil almak için kullansın. Kalan 50.000 TL’yi ise maaşından karşılamış olsun. Otomobil nitelik olarak bir edinilmiş maldır. Çünkü bir malın elde edilmesine yapılan edinilmiş katkı ≥ kişisel katkı olursa o mal edinilmiş mal kategorisine sokulur. Böylece bahsi geçen otomobil tasfiye esnasında edinilmiş mal sayılıp aktif kısma sürüm değeri yazılır. Ancak yapılan 50.000 TL’lik kişisel katkıyı hakkaniyet açısından ve “edinilmiş mallara katılma rejiminin” içeriği açısından pasif kısma yazıp çıkarmalıyız. Aksi halde kişisel mal da tasfiyeye girmiş olur ve bu kanuna aykırılık yaratır. Otomobilin değerini tasfiye anında 200.000 TL varsayalım.
Katkı oranı 50.000 / 100.000 = ½’dir.
Güncel piyasa değerine göre de aynı oranı uygulamalıyız. Yani 200.000 TL olan otomobile yapılan kişisel katkıyı 100.000 TL olarak saymalıyız. (1/2 oran) O halde şimdi artık değer hesabına geçelim;
Aktif değer kısmı: 200.000 TL otomobil
Pasif değer kısmı: 100.000 TL (denkleştirme alacağı)
Artık değer: Aktif kısım – pasif kısım = 200.000 – 100.000 = 100.000 Türk lirası.
Diğer eşin katılma alacağı: Artık değer / 2 = 100.000 TL / 2 = 50.000 Türk lirası.
b-) Edinilmiş malın değeri düşerse
Denkleştirme alacaklarında değer düşüşleri göz önüne alınır. Çünkü mala sahip olan eş değer düşüşlerine katlanmak zorundadır. Yukarıdaki somut örneğimizde otomobilin değerinin 200.000 TL’ye çıktığını değil de 40.000 TL’ye düştüğünü farz edelim şimdi.
Aktif değer: 40.000 TL otomobil
Pasif değer: 20.000 TL (1/2 oran değer düşüşünde de uygulanır- denkleştirme alacağı)
Artık değer: 40.000 – 20.000 = 20.000 Türk lirası.
Diğer eşin katılma alacağı: 20.000 / 2 = 10.000 Türk lirası.
2-) Aktif değerler altında hesaplanacak olan denkleştirme alacağı (edinilmiş maldan kişisel mala yapılan katkı durumu)
Kişisel malların yasal mal rejiminde tasfiyeye girmediğini söylemiştik. Ancak edinilmiş maldan kişisel mala katkı söz konusuysa yapılan katkı aktif kısım altında hesaplanır. Eğer hesaplanmaz ise diğer eşin aleyhine hakka aykırılık oluşur. Yani böyle bir durumda diğer eş korunmuş ve söz konusu katkıdan pay almış olur.
a-) Kişisel malın değeri artarsa
Aynı örnekten devam edelim. Ancak bu sefer otomobilin satın alınması için yapılan katkının 60.000 TL’si miras geliri, geriye kalan 40.000 TL’si ise maaş olsun. Haliyle otomobil kişisel maldır. Çünkü yapılan edinilmiş katkı, kişisel katkıdan ne fazladır ne de eşittir. Otomobilin tasfiye anındaki değeri ise 100.000 TL’den 200.000 TL’ye çıkmış olsun.
Yapılan edinilmiş katkı oranı à 40.000 / 100.000 = 2/5’tir.
Güncel değere göre oran yapıldığında à 200.000 * 2/5 = 80.000 TL.
Aktif değer: 80.000 TL (denkleştirme alacağı)
Pasif değer: Yok.
Artık değer: 80.000 – 0 = 80.000 Türk lirası.
Diğer eşin katılma alacağı: 80.000 / 2 = 40.000 Türk lirası.
Görüldüğü gibi otomobili tasfiyeye sokmadık çünkü kişisel mal. Ancak otomobilin satın alınması için tasarruf edilen edinilmiş mal denkleştirme alacağı adı altında tasfiyenin aktif kısmına girmiş oldu.
b-) Kişisel malın değeri düşerse
Aynı örnekten devam edelim. Otomobilin satın alınmasına yapılan kişisel katkı yine 60.000, edinilmiş katkı ise yine 40.000 TL olsun. Ancak tasfiye anında otomobilin değerinin 30.000 TL’ye düştüğünü varsayalım.
Yapılan edinilmiş katkı oranı yine 2/5.
Güncel değere göre ise à 30.000 * 2/5 = 12.000 TL
Denkleştirme alacaklarına mal sahibi değer düşüşlerine katlanmak zorundadır. Bu yüzden 40.000 TL olarak değil 12.000 TL olarak alacağız.
Aktif kısım: 12.000 TL (denkleştirme alacağı)
Pasif kısım: yok
Artık değer: 12.000 Türk Lirası. (12.000 – 0)
Diğer eşin katılma alacağı: 12.000 TL / 2 = 6.000 Türk lirası.
Medeni Hukuk Notları -31
