Bir eşin kendi malı ile eşinin malı arasında olan kaymalardır. Eğer bir eş, kendi kişisel malından eşinin edinilmiş malına bir iyileştirme yapmışsa veya malın elde edilmesine katkıda bulunmuşsa değer artış payı alacağı, edinilmiş mala sahip olan eşin pasif kısmında yer alır. Ancak katkı yapan eş kendi edinilmiş malından eşinin kişisel malının iyileştirilmesine veya elde edilmesine bir katkıda bulunmuşsa değer artış payı alacağı, katkı yapan eşin aktif kısmında hesaplanır.
1-) Pasif değerler altında hesaplanacak olan değer artış payı alacağı (kişisel maldan edinilmiş mala yapılan katkı durumu)
Denkleştirme alacağını hesaplarken de, kişisel maldan edinilmiş mala yapılan katkıyı pasif kısımda hesaplıyorduk. Ancak diğer eş ile ilgili bir durum olmadığı için kendi pasif kısmımıza dahil ediyorduk. Ancak biz, kişisel malımızdan kendimizin değil de eşimizin edinilmiş kısmına katkı yaparsak, bu katkı eşimizin pasif kısmına katkı oranı çerçevesinde yazılır. Şöyle bir kodlama yapabiliriz aslında ? “kişisel maldan edinilmiş mala katkı yapıldığı takdirde bu katkı her türlü pasif kısımda yer alacak, ancak katkı kendi mallarımızın arasındaysa elbet kendi pasifimize, eşimizin edinilmiş malına katkı yaptıysak da eşinimizin pasifine yazılacak, böylece eşimiz korunmuş olacak. Çünkü kişisel katkıyı tasfiyeye sokarsak katılma alacağımız fazla çıkar, bu da eşimizin maddi yükünü artırır.”
a-) Edinilmiş malın değeri artarsa
Bunu somut bir örnekle açıklamak, konuyu daha anlaşılır kılacaktır.
Örneğin, biz kişisel malımız olan (mesela miras kalmış olsun) 50.000 TL’mizi eşimizin 100.000 TL değerinde otomobil alması için eşimize verelim. Kalan 50.000 TL’yi ise eşimiz maaşından karşılamış olsun. Otomobil nitelik olarak bir edinilmiş maldır. Çünkü bir malın karakterini belirlerken, bu mala sahip olan eşin yaptığı katkının niteliği önemlidir. Eşimiz 50.000 TL katkı vermiş ve tamamı edinilmiş mal (maaş) edinilmiş katkı ≥ kişisel katkı olursa o mal edinilmiş mal kategorisine sokulur. Böylece bahsi geçen otomobil tasfiye esnasında edinilmiş mal sayılıp aktif kısma sürüm değeri yazılır. Ancak yapılan 50.000 TL’lik kişisel katkıyı hakkaniyet açısından ve “edinilmiş mallara katılma rejiminin” içeriği açısından pasif kısma yazıp çıkarmalıyız. Aksi halde kişisel mal da tasfiyeye girmiş olur ve bu kanuna aykırılık yaratır. Otomobilin değerini tasfiye anında 200.000 TL varsayalım.
Katkı oranı 50.000 / 100.000 = ½’dir.
Güncel piyasa değerine göre de aynı oranı uygulamalıyız. Yani 200.000 TL olan otomobile yapılan kişisel katkıyı 100.000 TL olarak saymalıyız. (1/2 oran) O halde şimdi artık değer hesabına geçelim;
Eşimizin aktif değer kısmı: 200.000 TL otomobil
Eşimizin pasif değer kısmı: 100.000 TL (değer artış payı alacağı)
Eşimizin artık değeri: Aktif kısım – pasif kısım = 200.000 – 100.000 = 100.000 Türk lirası.
Bizim katılma alacağımız: Artık değer / 2 = 100.000 TL / 2 = 50.000 Türk lirası.
b-) Edinilmiş malın değeri düşerse
Değer artış payı alacaklarında değer düşüşleri göz önüne alınmaz. Yani katkıda bulunan eş değer düşüşlerine katlanmak zorunda değil çünkü zaten malı elinde bulundurmuyor. Denkleştirme alacaklarında ise düşüşler dikkate alınıyordu bundan bahsetmiştik. Yukarıdaki somut örneğimizde otomobilin değerinin 200.000 TL’ye çıktığını değil de 40.000 TL’ye düştüğünü farz edelim şimdi.
Eşimizin ktif değeri: 40.000 TL otomobil
Eşimizin pasif değeri: 50.000 TL (değer düştüğü için başlangıçtaki fiyatı yazarız)
Eşimizin artık değeri: 40.000 – 50.000 = -10.000 Türk lirası.
Katılma alacağımız: 0 Türk lirası. (negatif değerler sıfır TL sayılır)
2-) Aktif değerler altında hesaplanacak olan değer artış payı alacağı (edinilmiş maldan kişisel mala yapılan katkı durumu)
Kişisel malların yasal mal rejiminde tasfiyeye girmediğini söylemiştik. Ancak edinilmiş maldan kişisel mala katkı söz konusuysa yapılan katkı aktif kısım altında hesaplanır.
a-) Kişisel malın değeri artarsa
Aynı örnekten devam edelim. Ancak bu sefer otomobilin satın alınması için yapılan katkının 50.000 TL’sini maaşımız ile karşılayalım, geriye kalan 50.000 TL’sini ise eşimiz mirası ile karşılasın. Haliyle otomobil eşimizin kişisel malıdır. Çünkü eşimizin yaptığı katkı %100 kişisel katkıdır (miras). Otomobilin tasfiye anındaki değeri ise 100.000 TL’den 200.000 TL’ye çıkmış olsun.
Yapılan edinilmiş katkı oranı ? 50.000 / 100.000 = 1/2’dir.
Güncel değere göre oran yapıldığında ? 200.000 * 1/2 = 100.000 TL.
Kişisel mal olan otomobil tasfiyeye girmediği için biz bu katkıyı kendi aktif kısmımıza yazacağız. Çünkü edinilmiş bir maldan karşılanan katkı.
Aktif değerimiz: 100.000 TL (değer artış payı alacağı)
Pasif değerimiz: Yok.
Artık değer: 100.000 – 0 = 100.000 Türk lirası.
Diğer eşin katılma alacağı: 100.000 / 2 = 50.000 Türk lirası.
Görüldüğü gibi otomobili tasfiyeye sokmadık çünkü kişisel mal. Ancak otomobilin satın alınması için tasarruf edilen edinilmiş mal değer artış payı alacağı adı altında kendi bölümümüzün aktif kısmına girmiş oldu.
b-) Kişisel malın değeri düşerse
Aynı örnekten devam edelim. Otomobilin satın alınmasına yaptığımız edinilmiş katkı yine 50.000, eşimizin kişisel katkısı ise yine 50.000 TL olsun. Ancak tasfiye anında otomobilin değerinin 30.000 TL’ye düştüğünü varsayalım.
Yaptığımız edinilmiş katkı oranı yine 1/2.
Güncel değere göre ise ? 30.000 * 1/2 = 15.000 TL
Değer artış payı alacaklarına değer düşüşüne katlanmak zorunda değiliz. Bu yüzden 50.000 TL olarak yaptığımız katkıyı 15.000 TL olarak değil 50.000 TL olarak alacağız.
Aktif kısmımız: 50.000 TL (değer artış payı alacağı)
Pasif kısmımız: yok
Artık değer: 50.000 Türk Lirası. (50.000 – 0)
Diğer eşin katılma alacağı: 50.000 TL / 2 = 15.000 Türk lirası.
Medeni Hukuk Notları -32
