Cumhuriyet Devri
Krallıktan cumhuriyete geçiş nedenleri
+ krallık döneminin sonlarına doğru çıkan particius ve pleb çatışması
+ pleb sınıfının greve başlaması ve ayrılarak kendi devletlerini kurmak istemeleri bunun da particius sınıfının çıkarlarına ters düşmesi
+ yeni ve eski rex arasında çıkan siyasi kavga
Tüm bu karışıklıkların tek adam rejimi yüzünden kaynaklandığı düşünüldü ve daha demokratik olan cumhuriyet devrine geçilmesi uygun görüldü.
Krallıktan cumhuriyete geçiş aşaması
Krallık devrindeki senatus kargaşaların tek adam mutlakiyeti yüzünden olduğunu düşünüp Roma’daki önemli işleri alanlara bölmeye karar verdi.
1-) Güvenlik (consul ). 2-) Hukuk (proetor) 3-) Nüfus ve vatandaşlık ( censor). 4-) Çarşı- Pazar ( aedilis curulis) 5-) Hazine ( quaestor)
Artık bu alanların hepsine bir kişi değil ayrı ayrı hepsine ikişer kişi bakıyordu ve bu şahıslara magistra denilirdi.
Magistra
+ 1 yıllığına görev yaparlar sonra da senatus’a katılırlar.
+ magistralar iş için para almazlar gönül işi olarak değerlendirilir. ( işin içine hukuksuz bahşişler girmiştir.)
+ magistralar görev boyunca yargılanmazlar ama görev bitince yaptıklarının hesabını vermekle yükümlüdürler.
+ magistralar birbiriyle eşittir bundan dolayı birbirlerini veto edebilirler. ( bu işlerin karmaşıklaşmasına neden oldu)
Consul
İç ve dış güvenliklerden sorumludur. Orduyu komuta etmek gibi askeri işlerle uğraşan consul halk meclisini senatusu toplantıya çağırmak ve o toplantıya başkanlık etmek gibi görevleri vardır.
Praetor
Hukuki uyuşmazlıkları çözüme kavuşturmak, yargılamak gibi görevleri olan praetor kanun koyucu değildir sadece var olanı yürürlüğe sokar. Orduyla birlikte Roma’dan uzakta kalan consulun işlerini azaltırlar.
Censor
Nüfus sayımı yaparlar. Particius ve pleb ailelerini sayarlar.
Nüfus sayımı yaparken dört bölümlük kağıdın birinci bölümüne aile reisinin ismi soyismi, ikinci bölümüne aile reisinin alt ve üst soyu, üçüncü bölüme mal varlıkları, zirai aletleri, hayvan sayısı, serveti, toprakları, köleleri dördüncü bölüme ise aile reisinin şerefsiz olup olmadığı yazılır.
Şerefsizlik : şahıs roma halkının veyahut bir bireyin güvenini kötüye kullanmak suçundan bir ceza almışsa şahıs şerefsiz olarak nitelendirilir.
Şerefsiz olarak nitelendirilen şahısa şerefsizlik yaptırımı ( infamis yaptırım) uygulanır.
Şerefsizlik yaptırımı almış kişi kamu hizmetlerinden yasaklanır mesela magistra seçiminde aday olamaz, seçim yapamaz ve davalarda tanıklık edemez.
Quaestor
Mali işlerle uğraşır, devlet hazinesini iade eder. Vergi ve para cezalarını kontrol eder.
Consullere yardımcı olurlar.
Cezai yetkileri vardır.
Aedilis Curulis
Çarşı pazarda hukuki düzenin sağlanmasıyla uğraşır.
Malın kırık dökük ,eksik , eski olmasının yani ayıp mal olup olmamasının denetimini yapar.
Ayıp mal tespitinde alıcıya iki seçenek sunulur . Birincisi aldığı şeyi iade etme hakkı ikincisi de malın kusurlu olduğu oranda daha ucuza alma hakkı
İmperium (emretme) yetkileri yoktur.
Halk Meclisleri
Roma halkı (populus romanus )
Halk meclislerine eli silah tutan her erkek dahildir. İlk zamanlar sadece particiuslar dahilken sonradan plebler de katılmıştır.
Halk meclisinin cumhuriyet döneminde 3 önemli fonksiyonu vardır
- Kanun koyma yetkisi
Kanunlar ait olduğu konuya mensup magristalar tarafından hazırlanır. Yazılan kanunlar halk meclisine sunulur oylanıp yürürlüğe girip girmeyeceği belli olur
Halk meclisi kanun koyucudur, kanun yazmazlar.
Kanun 4 unsurdan oluşur
1kanunun adı
2konunun içeriği
3kanunun metni
4 yaptırım bölümü
Bu dört unsur her konuda olmak zorunda değildir.bu dört unsuru içeren kanuna lex perfecta yani tam kanun denilir. Eğer kanunda yaptırım bölümü yoksa yaptırım yetkisi yargıca verilir bu tür kanunlara lex ayam minus perfecta yani eksik kanun denir.
Kanun bireyle ilgisiyle lex data kanun devletin siyasi teşkilatıyla ilgiliyse lex rogata denir.
- Kanun onaylama yetkisi
Vasiyetname, evlatlık işlemlerinde yetki kullanılır
Kanunlar nasıl kabul ediliyor?
Magristalar kendi konularıyla ilgili kanunlar yazar kanunlar forum meydanı denilen sütunlara çakılmak suretiyle halka sunulur. Magistralar yüksek bir yere çıkarak kanunun ne işe yarayacağını anlatıp halktan gelen soruları cevaplar iki gün geçtikten sonra toplanılıp oylama yapılır. İlk başta açık oylama yapılırken sorun yaşandığı için kapalı oy sistemine geçilmiştir.
- Halka Başvuru ( provocatio ad populum)
Ölüme mahkumiyetlerde ve ağır para cezalarında sanık birlere daha halk meclisinde yargılanmayı talep edersek zaman yargılanma bir kez daha gerçekleştirilir. Bu durumda cezayı veren magistra konuyu savcı olarak ele alırken cezanın uygulayıp uygulanmayacağına karar veren Meclis yargıç gibi hareket eder.
Senatus
300 kişiden oluşur. Cumhuriyet devrinin aristokratik unsurunu oluşturur. Üyelerin çoğunluğu görevi tamamlanmış magistralardır.
Senatusun hukuk alanında bir yetkisi olmamasıyla beraber devrin sonlarına doğru halk meclisinin kanun koyma yetkisini , halk meclisinin hızlı toplanmaması acil anlarda senatusun bu yetkiyi eline alması gerektiğini savunarak almak istemişlerdir.
Senatus her yıl değişen magristalara göre daha istikrarlı bir kurum olmakla birlikte devlette bulunması gereken devamlılık unsurunu yerine getiriyordu.
