CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin günümüze kadar ki değişiliklikleri:
Devlet başkanlarının belirlenmesinde seçim ve ırsi intikal iki anayoldur. Seçim yöntemi bakımından ‘parlamento tarafından’ ve ‘halk tarafından’ seçim şeklinde iki yol izlenir. Günümüzde parlamenter monarşide devlet başkanı ırsi, cumhuriyette seçimle belirlenir. Başkanlık ve yarıbaşkanlık sistemlerinde halkın seçmesi zorunlu fakat parlamenter sistemde seçimliktir.
Devlet başkanını seçim yöntemi ilk kez 1921 Anayasası’nda 29 Ekim 1923 tarihli değişiklikle gerçekleşmiştir. Bu düzenlemede cumhurbaşkanını milletvekili olanlar arasından TBMM’nin seçmesi kabul edilmiştir. Görev süresi 2 yıl olarak belirlenmiş ve seçilme sınırı koyulmamıştır. 1924 Anayasası ile görev süresi 4 yıla çıkarılmıştır. 1961 Anayasası’nda bunlara ek olarak 40 yaşını doldurmak, yüksek öğrenim yapmış olmak ve daha önce cumhurbaşkanı seçilmemiş olmak şartlarını getirmiştir. 1982 Anayasası cumhurbaşkanı seçilmeyi en fazla iki kere ile sınırlandırmıştır. 2007 tarihinde değişiklik olarak aday olabilmek için beşte bir çoğunluk yerine 20 milletvekilinin teklifinin yeterli olacağı şartı getirilmiştir.
Asıl önemli değişiklik ilk kez cumhurbaşkanını halkın seçmesi yönteminin benimsenmesi olmuştur. 2017 değişiklikleri ile 20 milletvekilinin aday gösterme usulü kaldırılmış ve bu hak partilere tanınmıştır. Diğer değişiklik %5 oy alan her parti tek başına veya ortak aday gösterebilecek olmasıdır. Cumhurbaşkanlığı sıfatı kazanılma anı seçimin kesin sonuçlarının YSK tarafından TBMM ve Cumhurbaşkanlığı makamına bildirildikten sonra resmi gazetede yayımlandığı andır.
YSK’ya göre cumhurbaşkanlığı seçimleri günümüzde nasıl yapılır?
1-Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış bulunan iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur.
2- İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin ölümü veya seçilme yeterliğini kaybetmesi hâlinde, ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. Bunların dışındaki sebeplerle boşalma olması hâlinde ikame yoluna gidilemez.
3- Oylamalara tek adayla gidilmesi hâlinde, oylama referandum şeklinde yapılır. Aday geçerli oyların çoğunluğunu alması hâlinde Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. Oylamada, adayın geçerli oyların çoğunluğunu alamaması hâlinde seçim yenilenir.
4- Yeni seçilen Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar görev süresi dolan Cumhurbaşkanının görevi devam eder.
NOT: Seçimlerin yenilenmesi kararı bakımından Cumhurbaşkanı herhangi bir koşul aranmadan, TBMM ise üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu ile karar verir. Seçim yenilenmesi kararını hangi organ alırsa alsın(TBMM ya da Cumhurbaşkanı) her iki organın görev süresi birlikte biter ve seçime birlikte gidilir.
İlgili Anayasa maddeleri:
Anayasa m.77: Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir. Cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde 101 inci maddedeki usule göre ikinci oylama yapılır.
Anayasa m.101/5: Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir.