BORÇLARIN SONA ERME SEBEPLERİ
Bazı durumlar borç ilişkisini sona erdirirken bazıları borcu sona erdirir. Roma’da bu iki durum birbirine geçmiştir. Kaynağını ius civileden alan kurallar ve kaynağını preatorlardan alan kurallar ayrımı vardır. Borcun sona erme durumu da bu ayrıma göre belirlenmiştir. Ius civileye göre borcu sona erdiren sebepler borcu gerçek anlamda sona erdirirken preator hukukuna göre gerçek anlamda sona erdirmemektedir. Bu şekilde borçların sona erme durumlarında ıpso ıure (hukuken) ve ope exceptionis (def’i ile) ayrımına gidilmiştir.
I)Ipso Iure (hukuken) Borçların Sona Erme Sebepleri:
- İFA(SOLUTİO): İfanın yapılmasıyla asıl borç sona erer. Beraberinde feri borçlar da sona erer. İfanın ifa olabilmesi için ahde uygun olması gerekir. Kural olarak ifa borçlu tarafından yapılır ancak onun hesabına yapılması kaydıyla üçüncü kişiler tarafından da yapılabilir. Bu durum daha çok verme borçların da uygulanır. Borçlunun haberi olmadan borcunun ödenmesi durumda vekaletsiz iş görme durumu ortaya çıkar. İfa alacaklıyla veya başka birine yapılabilir. Alacaklı rızası ile alacaklının alacaklısı kişiye ifa yapılması durumunda havale söz konusu olur. Borcun konusu neyse o ödenmelidir. İfa yeri anlaşma içerisinde belirlenebilir. Anlaşmada belirlenmediyse borcun niteliğine göre değişebilir. Borcun ifa zamanının belirlenmesi vadeyi oluşturur. Vade erken talebi engelleyen ancak erken ödemeyi engellemeyen bir durum oluşturur. İfa için TBK m.83-111 incelenebilir.
TEMERRÜT (MORA) : Borcun ifa edilmesi gereken zamanda edilememesi durumunda temerrüt vardır. Temerrüt borçludan veya alacaklıdan kaynaklanabilir. Borçlunun temerrüdü borçlunun gereken sürede borcun ifa edememesi durumunda oluşur. Borçlunun elinde olmayan bir sebeple ifa gerçekleşememişse temerrüt olmaz. Temerrüt borçlunun sorumluluğunu ağırlaştırır. Alacaklının temerrüdü makul sebep olmadan ifayı kabul etmemesiyle oluşur. Alacaklının temerrüdünden sonra borçlunun sorumluluğu hafifler.
2) DATİO İN SOLUTUM (İFA YERİNE TEMLİK): İfa yerine bir şeyin verilmesidir. İfa yerine geçen şey edim olarak tanımlanabilir. Alacaklı kabul ederse borç ifa edilmiş olur. Iustiniaus bazı zorunlu durumlarda alacaklının ifa yerine temliki kabul etmeye mecbur olduğunu kararlaştırmıştır.
Örn: Bin lira borcum var. Ödeyemediğim için alacaklıya saatimi vermeyi teklif ediyorum. Kabul ederse ifa gerçekleşir.
3) YENİLEME (NOVATIO): Eski bir hukuki ilişkinin yerini yeni bir hukuki ilişkinin almasını ifade eder. Aynı konuda stipulatio yoluyla eski borcun yerini yeni borç alır.
4) İBRA (ACCEPTİLATO): İbra bir sözleşmedir. Suçtan ve borçtan kurtulma anlamına gelir. Her iki tarafın rızası da gereklidir. Cumhuriyeti devrinden sonra her türlü borç ibra edilebilir hale gelmiştir.
5) DAVANIN TESPİTİ ( LİTİS CONSTETATİO): Usul hukukunda borcu sona erdiren sebeplerdendir. Davacı preatordan aldığı formulayı davalıya bildirir ve davalı bu formulayı kabul eder. Bu şekilde önceki borç sona erer.
6) BİRLEŞME (CONFUSİO): Alacaklılık ve borçluluk aynı kişide birleşince borç sona erer. Bu durum genelde miras yoluyla gerçekleşmektedir. Birleşmeye kefalet de sona erer.
7) TAKAS (COMPENSATİO): Borçların birbirini götürmesi durumudur. Borçlar aynı türden, karşılıklı ve muaccel olmalıdır. Bu şekilde büyük borç küçükten çıkarılır ve kalan kısım borç olarak devam eder.
II)OPE EXCEPTİONİS (DEF’İ YOLUYLA) BORÇLARIN SONA ERME SEBEPLERİ:
1)PACTUM DE NON PETENDO (BORCUN İSTENMEYECEĞİ ANLAŞMASI): Borcun istenmeyeceğine dair alacaklı ve borçlu arasında bir anlaşma yapılır. Borçlu borcunu inkar etmez ancak alacaklı dava açtığı zaman def’i olarak bu anlaşmayı gösterir.
2) PRAESCRİPTİO LONGİ TEMPORİS (UZUN ZAMANAŞIMI DEF’İ): Vadesi geldiği halde otuz yıl takip edilmeyen borç için dava hakkı sona erer.
3)BORÇLARIN DİĞER SONA ERME SEBEPLERİ: Borcun imkansız hale gelmesi(beklenmedik olay veya mücbir sebeple), bazı hallerde borçlunun ölümü(felaket borçları), haksız fiilerden doğan borçlarda ceza niteliğindekilerin failin ölümüyle sona ermesi…
Borçların Sona Erme Sebepleri.
