ANAYASALARIN YAPILMASI- DEĞİŞTİRİLMESİ
Kurucu İktidar: Anayasa yapma ve değiştirme iktidarıdır
1-Asli Kurucu: Yeni bir anayasa yapan
2-Tali Kurucu: Anayasayı değiştirebilen
Kurulmuş İktidar: Kurucu iktidar tarafından yapılan anayasayla kurulan
devlet organıdır. Devletin başlıca yasama yürütme yargı organı olmak
üzere üç kurulmuş organı vardır.
Asli Kurucu İktidarın Ortaya Çıkış Halleri: Hukuk boşluğu olduğunda
ortaya çıkar.
- Devrim ve hükümet darbesi
- Savaş
- Sömürge olan bir ülkenin bağımsızlığa kavuşması
- Birden fazla devletin kendi istekleriyle birleşip yepyen bir devlet
kurmaları - Bir devletin birden çok bağımsız devlete ayrılması
ÖNEMLİ: Asli kurucu iktidar mavcut anayasal düzen yıkılmadan ortaya
çıkmaz.
Asli Kurucu İktidarın Sahibi: Bu soruya önceden hukuken karar verilemez.
O dönemde fiili olarak kim ya da kimler en güçlüyse asli kurucu iktidarın
sahibide onlar olacaltır.
Asli Kurucu İktidarın Özellikleri
*Hukuk Dışılık: Bu iktidar devrim ve hükümet darbesi gibi durumlardan
sonraq ortaya çıkan ve hukuk boşluğu ortamında çalışan bir iktidar. - Sınırsızlık: Bu iktidar devrim ve darbe gibi olağanüstü durumlarda
ortaya çıkmakta, mevcut rejimi devirip anayasayı ilga etmektedir. Böyle
bir iktidsrı sınırlayacak güç yoktur.
Anayasa Yapma Usulleri: Monarşik ve demokratik usuller olmak üzere iki
kısımda incelenir.
1- Monarşik Usuller: Hükümdarın en üstün güç sayıldığı ülkelerde ve
dönemlerde uygulanmıştır. Böyle bir ülke ve dönemde asli kurucu iktidar
ya yalnız hükümdara aittir ya da hükümdar sahip olduğu bu iktidarı
meclisle paylaşmıştır.
a- Ferman:Bu anayasa tipi hükümdarın tek taraflı idaresinin ürünüdür.
Hükümdarın ihsanı lütfudur.
b- Misak: Hükümdarla karşısındakiler arasında yapılan bir anlaşma bir
sözleşmedir. Bu sözleşmenin taraflarından birinin hükümdar olduğu
açıktır. Karşı taraf kesin olarak belirlenemez. Karşı taraf çoğunlukla
feodel beylerdir. Sözleşmede tarafların güçleri hemen hemen eşittir.
2- Demokratik Usuller: Demokrasilerde asli kurucu iktidarın artık
kaynağını bir kişinin iradesinden olamayacağı demokratik bir sistemde
asli kurucu iktidarın ancak ulusa ya da halka ait olabileceği kabul edilir. O
halde demokratik sistemlerde anayasayı ahngi organın hangi usulle
hazırlayacağı sorusunun milli egemenlik ve halk egemenliği anlayışlarına
bağlı iki değişik cevabı olabilir.
a- Kurucu Meclis: Anayasayı yapmak için halk tarafından seçilmiş özel
meclistir. Kurucu meclisler genel olarak kendi usullerini kendileri belirler.
Kendilerinden önce var olan hiçbir normla bağlı değiller. Görevleri
bakımından kurucu meclislerin iki tipi vardır. Fransız ve Amerikan tipidir.
Fransız tipinde hem anaysanın hazırlanması hem de olağan yasama
organının rolünü üstlenirler. Amerikan tipinde sadece anayasa
hazırlanmasında görev alır.
- Kurucu meclisler geçici meclislerdir. Anayasa hazırlandıktan sonra
görevleri biter. - Kurucu meclis millet adına irade açıklar iradesi hukuken milletin
iradesidir.
b- Kurucu Referandum: Teorik temelini halk egemenliği ilkesi
oluşturmaktadır. Kurucu referandum usulü kurucu meclisin
demokratikliğinden zamanla kuşkuya düşülmesi sonucu ortaya çıkmıştır.
Kurucu referandun usulü halk tarafından kabul edilmeyen metnin
anayasa olamayacağı düşüncesine dayanır. Bu referandumda anayasa
halkın seçtiği meclis tarafından hazırlanır. Sonra meclis anayasa tasarısını
mutlaka halk oylamasına sunmak durumundadır.
Asli Kurucu İktidar: Hukuk dışı sınırsız, sahibi sahibi hukuken
belirlenemeyen, hukuk boşluğu ortamında beliren, monokratik veya
demokratik biçimleri olan, yeni bir anayasa yapma iktidarıdır.
Tali Kurucu İktidar: Bir anayasayı yine o anayasada öngörülmüş ususllerle
değiştirme iktidarıdır. Tali kurucu iktidar hukuki nitelikte bir iktidardır.
Aynı zamanda da sınırlıdır.
ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ
Çoğunlukla anayasanın bir veya birkaç maddesinin değiştirilmesi,
yürürlükten kaldırılması veya anayasaya daha önceden mevcut olmayan
yeni hükümler eklenmesidir.
*Bazı anayasalar bazı maddelerin değiştirilmesinin yasaklamaktadır.
Böyle bir ülkede anayasanın bütünüyle değiştirilmesi mümkün değildir.
*Bazı ülkelerin anaysaları da anayasanın bütünüyle değiştirilebileceğinin
açıkça öngörmüştür. Ispanya , Avusturya, İsveç gibi.
*ABD’de anayasa değişiklikleri anayasanın asıl metnine dokunulmadan
sonuna yapılan eklemeler şeklinde olur.
*Anayasalar istikrarı sağlamak için değişimde kanunlardan daha zor
usuller öngörmektedir.
*Anayasayı değiştirme yetkisi genellikle normal yasama organının
nitelikli çoğunluğuna verilmektedir.
Tali Kurucu İktidarın Sınırları:
1- Maddi Sınırlar: Birçok anayasanın kendisinin bazı hükümlerinin
değiştirilmesini bizzat yasakladıkları görülmektedir. Yasaklanan bu
hükümler maddi ssınırları oluşturur. Bu sınırların amacı anayasa
koyucuların önem verdikleri ve çoğunlukla devletin temel niteliklerini
oluşturan bazı prensipleri korumak istemeleridir.
2- Zamansal Sınırlar: Süre yasağı ve dönem yasağı olmak üzere iki farklı
şekli vardır. Süre yasağı, anayasanın yürürlüğe girmesinden itibaren belli
bir süre içinde yasaklanmasıdı . Bunun amacı hiç olmazsa ilk yıllarda
mutlak bir iktidar kazandırmaktır. Dönem yasağı ise; anayasanın belirli
dönemde değiştirilmesinin yasaklanmasıdır.. bunun amacı ülke
yönetiminin nazik ve kırılgan olduğu bir dönemde anayasa gibi önemli bir
konuda değişiklik yapılmasıdır.
3- Biçimsel Sınırlar: Katı anayasaların hemen hepsi kendi değiştiriliş
usullerini ayrıntılarıyla tespit etmektedir. Tespit edilen bu usuller aynı
zamanda tali kurucu iktidarın biçimsel sınırlarını oluşturur.
Tali Kurucu İktidarın Biçimleri Anayasayı Değiştime Usulleri:
Eğer bir anayasa kendisinin değiştirme usulünü belirlememişse bu durum
onun normal bir kanunla aynı usulle değiştirilebileceği, dolayısısyla bu
anayasanın tamamıyla yumuşak olduğu anlaşılır.
- Anayasa değiştirme usulleri 3 grupta incelenir. Bunlar; teklif,karar ve
onay safhalarıdır.
1- Teklif Safhası: Anayasalar anayasa değişikliği teklif etme yetkisini çok
çeşitli organlara vermektedir. - Bazıları sadece yasama organına
- Bazıları hem yasama hem yürütme
- Bazıları yasama, yürütme ve halka verir.
2- Karar Safhası: Anayasa değişikliği teklififnin kabul veya reddine varan
bütün işlemleri içerir. Bu safhada anayasa değişikliği görüşülür, tartışılır;
değişiklik teklifine soın şekil verilir ve oylanır.
- Anayasaların ezici çoğunluğu anayasa değişikliklerinin görüşülmesi ve
kabul edilmesi yetkisini olağan yasama organlarına vermektedir. Ancak
bu yetkinin kullanılmasını normal kanunların görüşülmesi ve kabul
edilmesi usullerine nazaran daha katı kurallara tabi tutmaktadır. - Bazı anayasalar anayasa değişikliğinin teklifini yapan parlamnetonun
feshini öngörmektedir. Böyle bir durumda parlamento üyeleri kendi
varlıklarından daha önemli olduğunu düşündükleri anayasa değişiklikleri
için kabul oyu verecektir. - Bazı anayasalarda anayasa değişikliği tekliflerinin iki defa görüşülmesini
ve bu iki görüşme arasında belirli bir bekleme süresinin olmasını şart
koşar.
Karar Yeter Sayıları: Genellikle anayasalar değişiklik teklifinin kabul
edilmesi için normal kanunların kabul edilmesi için aranan çoğunluktan
daha yüksek bir çoğunluk aramaktadır. Karar yeter sayısı salt
çuğunluktan daha yüksek bir çoğunluk aramaktadır. Karar yeter sayısı
salt çoğunluktan beşte dört çoğunluğa kadar yükselebilmektedir. Karar
yeter sayısı yükseldikçe anayasanın katılığı da artmaktadır.
Üye Tam Sayısının Salt Çoğunluğu: Referanduma sunulmadan kabul
edilmek için üçte iki çoğunluk gerekir.
Toplantı Yeter Sayısı: Bazen anayasalar anayasa değişikliği kabulünde
saadece karar yeter sayısını değil toplantı yeter sayısını da
belirtmektedir.
3- Onay Safhası: Onay artık görüşülüp parlamento tarafından karara
bağlanmış bulunan değişikliğin yayınlanıp yürürlüğe gitmeden önce
aşması gereken son engeldir. Bazı anayasalarda onay safhası yoktur.
Onay safhası bulunan anayasalar anayasa değişikliğini onaylama yetkisini
devlet başkanı ya da halka verir. Devlet başkanının onay yetkisinin üç
şekli vardır.
a- Onay yetkisinin devlet başkanına verilmesi (veto):
Güçleştirici Veto: Bazı anayasalarda devlet başkanı tarafından geri
gönderilmiş bir anayasanın kabulü için parlamento çnceki oydan daha
fazla oyla onaylaması gerekir. Buna da güçleştirici veto denir.
Geciktirici Veto: Bazı ülkelerde devlet başkanı anayasa değişikliğini
onaylamak istemezse anayasa değişikliğini parlamentoya iade edip
tekrar görüşülmesini istemektedir. Buna geciktirici veto denir.
Mutlak Veto: Bazı anayasalar devlet başkanına anayasayı onaylayıp
onaylamama konusunda sınırsız bir yetki verir. Buna da mutlak veto
denir.
b- Onay yetkisinin halka verilmesi kurucu referandum:
Mecburi Halkoylaması: Anayasa değişikliği anayasa gereği doğrudan
doğruya halk oylamasına sunulur.
İhtiyari Halkoylaması: Devlet başkanının belirli sayıda parlamento
üyesinin veya belirli sayıdaseçmenin isteğiyle yapılan halkoylamasıdır.
