Hukuk, kamu hukuku ve özel hukuk olmak üzere ikiye ayrılır. Anayasa
hukuku, kamu hukukunun bir dalıdır. Anayasa hukuku, hukukun diğer
dalları ile yakın temas hâlindedir hatta anayasa hukuku ile kamu
hukukunun diğer dallarının konuları zaman zaman iç içe geçmektedir.
Anayasa Kavramı
Anayasa; devletin temel kuruluşunu ve kişilerin temel hak ve
özgürlüklerini belirleyen kurallar bütünüdür. Anayasalar, belirli bir
nitelikteki hukuk kurallarından oluşur.
Hukuk Kuralı
Hukuk kuralı; devletin yetkili organları tarafından konulan ve insan
davranışlarını düzenleyen emir, yasak, izin veya yetkilerdir. Bir
cümlenin hukuk kuralı olması için dört şart vardır:
1) Emir, yasak, izin veya yetki içermelidir (normatiflik).
2) İnsan davranışlarını konu edinmelidir.
3) Devletin yetkili organları tarafından konulmalıdır.
4) Cebir ile müeyyidelendirilmiş (yaptırım, zorlama) olmalıdır.
Maddi ve Şekli Anlamda Anayasa
Maddi anlamda anayasa; devletin temel organlarının kuruluşunu veya
işleyişini belirleyen hukuk kurallarının toplamıdır. Bu kritere göre bir
hukuk kuralının anayasa kuralı olup olmadığına o kuralın içeriğine
bakılarak karar verilir. Eğer kuralın içeriği; devletin temel organlarının
kuruluşu veya işleyişi ile alakalıysa, o kural anayasal niteliktedir. Bu
tanımın belli bir ölçüde belirsiz olması sakıncalıdır çünkü devletle
alakalı temel kurallarla bundan daha az önemli olan kuralları
birbirinden ayırmak bazen zorlaşabilir.
Şekli anlamda anayasa; normlar hiyerarşisinde en üst sırada bulunan,
kanunlara göre daha zor değiştirilen hukuk kurallarıdır. Bu kritere
göre bir hukuk kuralının anayasal nitelikte olup olmadığına; o kuralın
bulunduğu yere, yapılış ve değiştiriliş şekline bakılarak karar verilir.
Açık ve keskin oluşu yararlı olsa da devletin kuruluşuyla alakalı
olmayan kuralları anayasaya kabul edebilmesi, bu tanım için
sakıncalıdır.
Normlar Hiyerarşisi
Bir hukuk düzeninde mevcut olan normlar, dağınık hâlde
bulunmazlar. Bu normların arasında altlık-üstlük ilişkisi vardır. Buna
“normlar hiyerarşisi”, “normlar piramidi” ya da “hukuk düzeni
piramidi” denir.
Normlar hiyerarşisinde sıralama yukarıdan aşağıya şöyledir:
1) Anayasa
2) Kanun
3) Tüzük
4) Yönetmelik
Bu teori Hans Kelsen’in görüşlerine dayanır. Bu hiyerarşiye göre, alt
basamakta yer alan norm; geçerliliğini üst basamakta yer alan
normdan alır ve ona uygun olmak zorundadır.
DİKKAT!!! Anayasa kuralları, etki ve değer bakımından eşit oldukları
için anayasa normları arasında bir hiyerarşi bulunmaz.
Anayasa Türleri
*Şekilleri Yönünden Anayasalar
1) Yazılı Anayasa
Bir anayasada bulunması gereken kuralların yetkili bir organ
tarafından belirli bir belge içinde toparlanılması ille oluşturulan
tutarlı ve sistemli metinlerdir.
Hukuk kuralları, bazı anayasalarda tek bir metin hâlinde olmak
zorunda değildir. Ör: Üçüncü Cumhuriyet Anayasası (Fransa),
İsveç Anayasası.
2) Yazısız (Teamülî/Geleneksel) Anayasa
Toplum içinde sürekli olarak tekrarlanan, bağlayıcı olduğuna
inanılan ve uyuşmazlık hâlinde hukuk düzeni tarafından
müeyyidelendirilen kuralların bütünüdür.
DİKKAT!!! Teamülî anayasa ile anayasa teamülleri birbirinden
farklıdır. Anayasa teamülleri, anayasanın uygulanmasından
doğar ve uyulması zorunludur.
Yazısız anayasa sisteminin en tipik örneği İngiltere’dir. İngiliz
anayasal sisteminin üç kaynağı vardır:
a) Legistation: İngiliz kanun koyucuları tarafından kabul
edilen, çok eski yıllardan günümüze uzanan dönemde
kanun adı altında yazılı bir biçimde ortaya konmuş olan
kurallardır.
b) Common Law: İngiliz mahkemelerinin uzun yıllar boyunca
aynı doğrultuda verdiği ve günümüzde de kullanılan çeşitli
kararların oluşturduğu hukuk sistemidir.
c) Conventions of the Constitution: Türkçede “anayasal
teamüller” olarak isimlendirilen bu kurallar yazısızdır ve
uzun zamanlardan beri aynı şekilde uygulanan
davranışların gelenekselleşmesi ile oluşmuştur. Bu
kurallara uyulmaması hâlinde mahkeme tarafından
müeyyide uygulanmaz. DİKKAT!!! Yazısız anayasa sadece
İngiltere’de değil, Yeni Zelanda ve İsrail’de de mevcuttur.
