SEÇİM
Seçim vatandaşların yönetime katılma çeşitlerindendir.Demokratik toplum için varlığı zorunlu fakat yetersizdir.
- Oy Hakkı: Oy bir kişinin seçilmesi veya bir metnin kabulü veya reddini açıklayan ifadedir.
- Kısıtlı Oy: Kısıtlı oyda seçmenlik bazı ölçütlerle belirlenir.
- Servete bağlı oy: Mülkiyete veya vergi ödemeye bağlıdır.
- Yeteneğe bağlı oy: Seçmen olabilmek için belli bir öğrenim düzeyinde olmak gerekiyordu.
- Cinsiyet ayrımı: Kadına oy hakkı tanınmıyordu.
- Irkla ilgili ayrım:
b) Genel Oy: Oy hakkının servet,yetenek,cinsiyet,ırk gibi ayrıma bağlı olmamasıdır.Seçme yeterliliği anayasa ve kanunlarda olan koşullar dışında.Yeterlilik koşulları oy hakkının kısıtlanması amacıyla değildir.Topluma yarar sağlamak için vardır.
Seçmen Olabilme Koşulları:
- Vatandaşlık: Oy verme hakkı siyasal hak olduğundan vatandaş olma şartı gerekir.
- Seçmenlik Yaşı: Siyasi rüşt yaşı denilen seçim yoluyla yönetime katılmak için belirli olgunluğa ulaşmak gerekir.
- Seçmen kütüğüne yazılı olmak:
Oy Hakkının Olumsuz Şartları: Kısıtlı olmamak,kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak,seçim günü oy kullanmayacak olanlardan olmamak. (Silah altında bulunan erler,onbaşılar,kıta çavuşları,askeri öğrenciler,taksirli suçlar hariç ceza infaz kurumlarında hükümlüler).
c) Tek Dereceli-İki Dereceli Seçim: Tek dereceli seçim temsilcileri seçmenlerin aracı olmadan seçmesidir.İki dereceli seçimdeyse seçmenler ilk delegeleri seçer,delegeler de milletvekillerini seçer.
2) Seçimin Hukuki Niteliği:
- Görev Seçim-Hak Seçim: Seçimin görev mi hak mı olduğuna bağlı egemenlik anlayışıdır.Milli egemenlik anlayışına göre seçim görevidir.Seçmenler seçim yaparak kamu görevini yerine getirirler.Seçim görevi mecburi hale getirilebilir.Halk egemenliği anlayışına göre seçim haktır.Kullanıp kullanmama tercih meselesidir.Mecburi oy sistemi,seçimlerde çekimserliği önlemek için uygulanmaktadır.Türkiyede 1982 Anayasasıyla ilk kez kabul edilmiştir.
- Seçimin Bireysel Oluşu: Herkesin tek oy hakkı vardır.Bir takım grupların değil bireyin oy hakkı vardır.Seçimlerin bireyselliği karşısında “sosyal seçim“ olarak anılan mesleklerin temsili de vardır.
- Seçimin Eşitliği İlkesi: Her seçmenin eşit ve tek oyu vardır.Ancak eskiden bazı ülkelerde bu ilkeden sapmalar olmuştur.Birden çok oy kullananlar iki şekilde olmuştur.Çok sayılı oy ve katsayılı oy.Çok sayılı oy 1883-1921 seneleri içinde Belçikada uygulanmıştır.Belçikalı erkeklerin bazı niteliklere sahip olmasıyla bazen üç oy hakkı verilmiştir.Katsayılı oy 1931 senesine kadar İngilterede uygulanıyordu.Seçmen belirli koşullar durumunda,birden çok seçim çerçevesinde oy kullanıyordu.Aile oyu birden çok oyun başka türüdür.Aile reislerinin birden çok oy hakkı vardır.
3) Seçimlerin Düzenlenmesi:Seçmenin seçim günü oy kullanabilmesi için seçim düzeni hazırlığı ve çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümü yapılır.Bu konuda ortaya çıkan temel sorunlar:
- Seçim konusunda yetki kullanma: Birçok ülkede seçim konusuyla ilgili durumlar Anaysada bazı temel ilkelerle belirtilir.
- Seçim Çerçeveleri: Seçim çerçevesinin oluşması bir ülkedeki siyasi parti sistemiyle ilgili olabilir.Parlamentoda yer alan vekil sayısının belirlenmesinde iki yöntem vardır:
Değişmez sayı; parlamentodaki vekil sayısının önceden belirlenen sayıyla oluşur.
Nüfus esası; belli sayıdaki vatandaşa bir temsilci düşmesidir.
Parlamentodaki üye sayısı belirlendikten sonra bunların nasıl dağılacağı sorunu oluşmuştur.Üç sistem vardır.
Milli Çevre: Ülkenin tamamı tek bir seçim çerçevesi olarak kabul edilir.Her parti meclisteki vekil sayısı kadar aday listesi hazırlar.
Geniş Çevre Sistemi: Bölge tarafından birden çok vekilin seçildiği bölgeyi ifade eder.Her il bir seçim çerçevesidir.Nüfus yoğunluğuna göre iller daha fazla seçim çerçevesine bölünebilir.
Dar Çerçeve Sistemi: Seçmenler seçime katılan adaylardan sadece birine oy verir.İlçe kademelenmesi esas alınır ya da yapay çerçeve oluşturulur.
4) Seçim Çerçeveleri ve Temsilci Eşitliğinin Sağlanması: Seçimle oluşan parlamentonun temsilinin kusursuz olabilmesi için seçilmiş her parlamento üyesinin eşit sayıda seçmeni temsil etmesi gerekir.Siyasi tercihtir.Kanunla düzenlenir.
- Adayların Seçilme Koşulları: Parlamento üyesi olmaya istekli ve seçilmek için yeterli koşulları yerine getirerek seçmenlerin oyuna sunulan kişilere aday denir.
Seçilebilme yeterliliği; olumlu koşullar olarak vatandaş olmak,seçilme yaşıdır.Olumsuz koşullar ise kısıtlılık ve bazı suçlardan hüküm giymemiş olmak.
Kamu hizmetinde bulunanlar istifa etmedikçe aday olamazlar.Bunun sebebi kamu hizmetinin seçim amaçları için kullanılmasını ve seçmenin kamu görevi baskısını önlemektir.Seçim kurulu başkan ve üyeleri,hakimler,ordu mensupları,memurlar ve kamu görevlileri oy kullanamaz.
Adaylığın Önerilmesi: Siyasi partiler aralarında anlaşmaya vararak ortak liste halinde aday gösteremezler.
Bağımsız Adaylık; aday olmak isteyenlerin kendi isteğiyle veya belli sayıdaki seçmenlerin istekleriyle olmaktadır.Siyasi partilerden bağımsız adaylık için başvurunun parasal yükümlülüğü vardır.(depozito).Milletvekili seçimi sonucunda,bağımsız adayın aldığı oylar seçilmesi için yeterli olmadığı takdirde emanete alınan para hazineye aktarılır.
Siyasi Parti Adaylığı,partili aday olmak için belli süre parti üyesi olmak,partinin görüşünü benimsemiş olmak ve parti yöneticilerinin desteğini almayı veya önseçim yoluyla aday gösterilmek gerekiyor.Günümüzde,siyasi partiler tarafından aday gösterilme iki şekilde olmaktadır.
- Amerikan Ön-Seçim Sistemi: Adayların belirlenmesi parti yöneticilerine değil fakat partili seçmenlere veya taraftalarlarına aittir.Kayıtlı ve aidat ödeyen üyelik sistemi olmadığından,adaylar parti üyeleri tarafından belirlenemez.Partili seçmenlerce,seçim delegelerin yönetici komitelere girmeleriyle oluşan konvansiyon tarafından belirlenmeye başladı.Fakat politikacılar,kendi istedikleri delegeler seçilmediğinde geçersiz sayarak,itaatkar konvansiyon oluşturuyordu.Bu sıkıntıları gidermek amacıyla adayların belirlenmesi önseçim sistemine bağlanmıştır.Önseçim bir partinin asıl seçimlerdeki adaylarını belirlemeye yarayan seçim öncesi oylamadır.Kapalı önseçiml, adayların belirlenmesine katılacak olanlar hangi partiye taraftar olduklarını açıklamak zorundadırlar.Seçmenin hangi partiye ait olduğu şu şekilde belirlenir:
->Kayıt Usulü: Kayıt,seçmenin seçim kütüğüne yazılması sırasında yapılmaktadır.Seçmen,önseçimle katılmak istediği partiyi belirtir.Bir sonraki seçime kadar değiştiremez,değiştirmek için mahkemeden belge almalıdır.
->Challenge: Seçmen,seçim sandığı girişinde bir partinin oy pusulasını ister.Bu pusula seçmene verilmeden önce kendisinden partiyi desteklediğini bildirmesini ister yani taahhüt eder.
Açık önseçimlerde, seçmenler tercih edecekleri partiyi açıklamak zorunda değildir.Seçmenin siyasal tercihinin gizliliği korunur.
- Adayların Parti Organlarınca Belirlenmesi:
- Adayların Parti Yöneticileri Tarafından Belirlenmesi: Otoriter bir sistem olup siyasi partilerde lider hakimiyetine sebep olur.Seçimler,liderlerin ya da yöneticilerin sunduğu adayların seçmenlerce onaylanmasından başka anlam taşımamaktadır.
- Adayların Delegeler Tarafından Belirlenmesi: Parti tabanıyla parti yöneticileri arasında denge oluşturma esasıdır.Fakat bu sistem siyasi partilerdeki oligarşi eğilimini kaldırmamaktadır.
- Adayların Parti Üyelerinin Bütünüyle Belirlenmesi: Adayların parti üyeleri tarafından belirlenmesidir.Parti içi demokrasiyi sağlar.
Türkiyede seçim usulü parti seçimine bırakılmıştır.Anayasa mahkemesine göre önseçim demokratiktir,yasaklanamaz.
- Seçim Uyuşmazlıkları: Seçim sonunda,milletvekillerine seçildiklerine göre tutanak verilir.(mazbata).Seçim tutanaklarının denetlenmesinde iki yol vardır:
Birincisi seçim uyuşmazlıklarının siyasi organdan seçimden çıkan meclislere bırakmak ikincisi de özel yargılama makamı tarafından yapılmasıdır.
Meclise bırakmak en başta milli egemenlik ilkesine aykırıdır ve parlamentonun üst ilkesine de aykırıdır.Mecliste çoğunlukta olanlar,kendi üyelerinden daha çok muhalefete sorun buluyor ve reddediyordu.Yargılama makamına bırakmak kuvvetler ayrılığına uygundur.Milletvekillerinin partizan oyunlarına alet edilmesini önlemek amacıyla güvence verir.
